Sinds kort wil de overheid transparanter zijn over haar contacten met de tabaksindustrie. Daarom publiceert de Rijksoverheid e-mails en brieven van de tabakslobby op haar website. Maar telefoonverkeer en ontmoetingen op bijvoorbeeld recepties blijven geheim. In de Transparantie Files nemen we de vrijgegeven documenten systematisch onder de loep. Aflevering 2: De TNLT over de vloer.
Door de webredactie

Per 7 maart publiceert de Rijksoverheid op haar website brieven die binnen zijn gekomen van de tabakslobby. De transparantie over het contact met de tabaksindustrie is voortgekomen uit het plan dat het Ministerie van Volksgezondheid opstelde om het internationale antirookverdrag FCTC na te komen. Een direct voortvloeisel uit de rechtszaak die de Stichting Rookpreventie Jeugd tegen de Staat aanspande omdat de overheid het verdrag niet na zou komen. In het verdrag staat dat de overheid geen contact met de tabaksindustrie mag hebben als zij antirookbeleid aan het maken is. Alleen nadat het beleid is vastgesteld mag de overheid contact met hen opnemen om technische zaken door te nemen. Maar dat wil niet zeggen dat de tabakslobby geen pogingen onderneemt om de overheid toch tot contact te verleiden.

In het eerste deel van de Transparantie Files bespraken we de eerste lichting documenten die waren vrijgegeven, allemaal gericht aan het ministerie van Financiën. De brieven en e-mails hadden vooral tot doel de overheid te laten zien dat accijnsverhogingen niet verstandig zijn, omdat de verkoop terugloopt en de overheid zo inkomsten misloopt. Er werd uiteraard niet bij vermeld dat flinke accijnsverhogingen volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) de beste methode vormen om roken te ontmoedigen.

Vorige maand werd een maatschappelijke kosten- en batenanalyse gepresenteerd naar verschillende antirookmaatregelen, uitgevoerd door de Maastricht University, het Trimbos-instituut en het RIVM in opdracht van het KWF. Daaruit blijkt dat diverse maatregelen - waaronder campagnes en accijnsverhoging - het aantal rokers substantieel kan laten dalen. Bovendien zullen de belastinginkomsten uit accijnzen stijgen. "Met deze maatregelen zien we ook enerzijds dalende zorgkosten en anderzijds een stijging van de productiviteit en inzetbaarheid van werkenden. Naast de gezondheidswinst levert dit de Nederlandse maatschappij in 2050 1,7 miljard euro op per jaar en rookt nog maar 7,7% van de bevolking, in tegenstelling tot de huidige 19,8% rokers tussen 0 en 100 jaar."

In de tweede lichting tabakslobbydocumenten die onlangs op de website van de Rijksoverheid zijn geplaatst, zitten meer lobbybrieven tegen accijnsverhogingen. De Stichting Sigarettenindustrie die drie van de vier grote sigarettenfabrikanten in Nederland vertegenwoordigt, wil bijvoorbeeld samen met een lobbyist van de Vereniging Nederlandse Kerftabakindustrie en een lobbyist van Philip Morris langskomen op het ministerie van Financiën. Aanleiding is een internetconsultatie over accijns die het ministerie eerder dit jaar heeft uitgeschreven. De tabakslobbyisten hebben de consultatie ingevuld, maar willen ook hun argumenten komen toelichten. Financiën laat weten dat ze daar niet voor open staan.

Lobbyclub TNLT

Wat opvalt aan de nieuwe lichting documenten is dat de eerste contacten met de vers opgerichte tabakslobbyclub Taskforce Naleving Leeftijdsgrens Tabak ertussen zitten. Eerder berichtte TabakNee over het doel van deze door de tabaksindustrie flink gesubsidieerde (700.000 euro) lobbyclub. Naast het onderzoeken van de naleving van de leeftijdsgrens onder tabaksverkopers, wil de TNLT vooral hun bevindingen delen met de overheid en met Kamerleden. Kortom: een nieuwe manier om de ministeries te verleiden tot contact. Een contact dat volgens het internationale FCTC-verdrag dat Nederland heeft ondertekend, niet mag.

De TNLT heeft succes, zo blijkt. De Nederlandse Voedsel en Waren Autoriteit (NVWA) ontmoette de TNLT. Zij leveren een ‘verslag’ aan dat maar een half a4tje bestrijkt. In deze notitie staat dat de Taskforce voortdurend onderzoek doet naar de naleving van de leeftijdsgrens. Daarin ziet de NVWA, die is belast met het handhaven van de Tabakswet en dus ook de naleving van de leeftijdsgrens, mogelijk behulpzame informatie: "Door de frequente controles verzamelt de TNLT dus ook gegevens over winkels die structureel wel of structureel niet de leeftijdsgrens naleven. En, over zaaktypen en / of regio’s waar het beter of slechter gaat. De TNLT beraadt zich of en hoe deze gegevens met de NVWA gedeeld kunnen worden om op die wijze een verdere bijdrage te leveren aan de naleving van de leeftijdsgrens. De NVWA geeft in dat kader aan dat men, net zoals burgers en bedrijven, melding kan maken bij de NVWA over eventuele niet-naleving." Maar een woordvoerder van de NVWA laat weten: “Sinds de bijeenkomst heeft de NVWA niets meer vernomen van de kant van TNLT.” De NVWA eindigt met: “De NVWA zal te allen tijde zelf bepalen welke informatie als input dient voor het toezicht.”

Ook het ministerie van Volksgezondheid sprak in november 2015 met de Taskforce af. Tabakslobbyist Gerard de Vries (lees zijn profiel hier), die voorzitter van de TNLT is, kon trots zijn op zichzelf.

Het is vreemd dat het ministerie meer dan zes maanden na die bijeenkomst nodig heeft gehad om een notitie van het samenzijn vrij te gegeven. Volgens een woordvoerder van VWS komt dat doordat “de website eerst gebouwd en getest moest worden, waarna een aantal documenten met terugwerkende kracht moeten worden geplaatst. Dit proces loopt nog.” Het ministerie van Financiën kon wel al bij de lancering van de website in maart van dit jaar de eerste documenten vrijgeven. Zouden daar meer technisch geschoolde ambtenaren zitten?

Verslag publiceren?

Terug naar de notitie over het samenzijn met de TNLT. In het documentje staat dat ze een verslag van de bijeenkomst zullen publiceren alsmede het rapport dat de TNLT aan hen heeft geleverd. Maar zowel dat verslag als het rapport zijn niet op de website van de overheid terug te vinden.
Een woordvoerder van staatssecretaris Van Rijn laat desgevraagd weten dat de notitie het daadwerkelijke verslag is.

De summiere informatie in de paar alinea’s die het ministerie eraan wijdt, gaat over wat de TNLT doet, informatie die uitgebreider op de website van de TNLT zelf staat. Dus je vraagt je af: waarom was deze afspraak nodig als dit daadwerkelijk alles is dat over tafel is gegaan? De koffie zal nog warm moeten zijn geweest toen het gesprek was afgelopen.

Een woordvoerder van het ministerie benadrukt desgevraagd toch nog maar eens dat VWS niet met de TNLT samenwerkt en ook geen opdracht voor hun onderzoek heeft gegeven. Ze zullen het plan van de TNLT daarom ook níet gezamenlijk gaan verspreiden. “VWS heeft aangegeven alle correspondentie met TNLT, waaronder dus het verslag en het plan, openbaar te maken.”

Dat ‘verslag’ kan iedereen nu lezen. Maar het plan…, komt dat dan nog? De VWS-woordvoerder: “Ja, het plan zal op de website worden geplaatst.” Maar wanneer zegt ze er helaas niet bij.

Hieronder een overzicht van wat er is binnengekomen:

Lees hier de andere afleveringen uit deze reeks:

Deel 1: Lobby tegen accijnsverhoging
Deel 3: JTI stopt met Green Deals 
Deel 4: Ministeries hebben vrijgegeven documenten nog niet op orde
Deel 5: De geveinsde zorgen van de tabaksindustrie over de Nederlandse schatkist
Deel 6: Imperial Tobacco pleit voor accijnsverhoging heatsticks
Deel 7: Het ministerie van Financiën overtreedt het FCTC-verdrag