De Loden Last is een jaarlijkse onderscheiding van TabakNee voor een persoon of organisatie buiten de tabaksindustrie die in belangrijke mate medeverantwoordelijkheid draagt voor de 20.000 tabaksdoden die jaarlijks vallen.

Door de webredactie 

In 2023 introduceerde TabakNee ter gelegenheid van het tienjarig bestaan de Loden Last, een onderscheiding voor een persoon of organisatie buiten de tabaksindustrie die in belangrijke mate medeverantwoordelijkheid draagt voor de 20.000 tabaksdoden die deze industrie jaarlijks veroorzaakt. Direct dan wel indirect dragen zij eraan bij dat kinderen verslaafd raken aan een product waar twee op de drie gebruikers uiteindelijk aan sterft.

Het businessmodel van de nicotine-industrie is er immers op gebaseerd mensen zo vroeg mogelijk verslaafd te maken. De industrie erkent zelf in interne documenten dat de meeste mensen voor hun 18e met roken (of vapen) beginnen. Vrijwel niemand begint er na zijn 25e nog mee. Tabaksfirma’s gebruiken geraffineerde marketing- en lobbytechnieken om jongeren in de nicotineval te lokken. Ze zoeken naar mazen in de wet en wenden hun invloed aan om maatregelen tegen te houden die juist helpen om te voorkomen dat jongeren beginnen.

Daarbij worden ze geholpen door organisaties en individuen die beter zouden moeten weten. Deze partijen en mensen dragen daardoor medeverantwoordelijkheid voor de honderdduizenden (chronisch) zieken en 20.000 doden die jaarlijks zijn te betreuren als gevolg van het roken. Zij torsen daarmee een loodzware last op hun schouders.

Hieronder de genomineerden voor de Loden Last 2025. De ‘winnaar’ maken we op 27 maart bekend.

De coalitie

Een coalitie die fors bezuinigt op preventiebeleid laadt een zware verantwoordelijkheid op de schouders. Het kabinet wil vanaf 2026 vele miljoenen bezuinigen op (subsidies voor) preventie, waardoor onder meer het Trimbos-instituut zwaar wordt getroffen. Het instituut verliest 7 miljoen euro per jaar, waarvan 4 miljoen voor het tabaksdomein. Hoofd tabaksontmoediging Marc Willemsen van het instituut waarschuwde: “Veel experts zullen hun baan verliezen. De kennis die zij hebben opgebouwd, gaat verloren. Dit raakt niet alleen lopende projecten, maar ondermijnt ook toekomstige innovaties. Als dat gebeurt, bestaat het risico dat het aantal rokers weer stijgt.” Bezuinigingen op preventie zijn kortzichtig: elke euro voor preventie scheelt op langere termijn een veelvoud aan vermeden zorgkosten en behouden levensjaren en productiviteit.

Patrick Crijns

Een parlementariër die zich laat souffleren door de tabaksindustrie overtreedt niet alleen het internationale WHO-FCTC-verdrag, maar laat ook zijn achterban in de steek. Van verschillende partijen in de Tweede Kamer is al langer duidelijk dat zij de oren laten hangen naar de tabaksindustrie. FVD heeft met Ralf Dekker zelfs een oud-commissaris van Philip Morris in de Kamer. BBB verkondigt op hoge toon dat de accijns op tabak omlaag moeten vanwege de grenseffecten en het verlies aan inkomsten voor ondernemers in de grensstreken en voor de staatskas.

Maar niet eerder was het contact tussen de industrie en een Kamerlid zo rechtstreeks aangetoond als tijdens het debat over het burgerinitiatief Nicotinee, toen bleek dat branche-directeur Jan Hein Sträter WhatsApp-contact had met PVV-parlementariër Patrick Crijns. Preventiewoordvoerder Crijns ging daarmee buiten zijn boekje, omdat iedereen in dienst van de overheid moet zorgen dat de tabaksindustrie geen invloed op het tabaksbeleid heeft. In plaats van de industrie napraten over de ‘vloek van de betutteling’, zou ook de PVV haar kiezers moeten willen beschermen tegen nicotineverslaving. Dat scheelt ze immers duizenden euro’s per jaar en bevordert hun gezondheid.

Nederlandse Douane

De Nederlandse Douane onderhoudt al 14 jaar nauw contact met de tabaksindustrie, waarmee zij een Memorandum of Understanding (MoU) tekende. Begin dit jaar is die overeenkomst over de samenwerking bij de bestrijding van smokkel en illegale handel in tabakswaren op aandringen van TabakNee eindelijk vrijgegeven. Sinds 2016 werden al de notulen van de bijeenkomsten in het kader van het MoU gepubliceerd op de website van de Rijksoverheid, maar dat is schijntransparantie. Analyse van TabakNee liet zien dat wat als ‘notulen’ wordt gepresenteerd nauwelijks meer is dan een agenda van de vergadering.

Daaruit blijkt wel dat de tabaksbedrijven er hun ondeugdelijke onderzoeken naar illegale tabak kunnen presenteren en dat de Douane informatie deelt over haar beleid en activiteiten. Wetenschappelijk onderzoek naar vergelijkbare MoU’s in de wereld laat dan ook zien dat deze overeenkomsten vooral een strategisch instrument zijn van de tabaksindustrie om in contact te blijven met de overheid en geïnformeerd te blijven over Douane-acties.

Effect, maandblad van de VEB

In maart 2024 legde het maandblad van de Vereniging van Effectenbezitters (VEB) in een vijf pagina’s tellend artikel aan beleggers uit waarom het een goed idee kon zijn om aandelen in tabaksfirma’s te kopen. Lage beurskoersen en een grote vrije kasstroom zouden voor beleggers een koopje met hoge rendementen kunnen betekenen. Het artikel bevatte citaten als: “Verslaving is big business en is – cynisch uitgedrukt ­– de beste garantie voor een bedrijf om geld te verdienen. De consument is immers ingekapseld. Rokers zijn bovendien trouw aan hun favoriete merk. Zij nemen de zoveelste prijsverhoging uiteindelijk voor lief.” Ook werd investeerder Warren Buffet geciteerd, die ooit zijn voorkeur voor tabaksaandelen zou hebben toegelicht met: “Het kost één cent om te maken. Je verkoopt het voor één dollar. Het is verslavend. En er is een fantastische merkloyaliteit.”

Netflix

Met grote regelmaat krijgt TabakNee mails van lezers die zich afvragen waarom series en films van streamingdienst Netflix zoveel rookscènes bevatten. Krijgt Netflix ervoor betaald? vragen zij zich af. Geen overdreven gedachte als je het aantal overbodige rookbeelden in Netflix-originals telt. En het worden er alleen maar meer. Truth Initiative constateerde vorig jaar dat het aantal tabaksbeelden in series (bij alle networks en streamingdiensten) die populair zijn onder jongeren tussen 15 en 24 jaar was verdubbeld. Ook in Nederlandse series zijn veelvuldig rookscènes te zien die ook gemist hadden kunnen worden. In de openingsscène van de Videoland-serie Onopgelost (producent: Eyeworks) staat Georgina Verbaan haar studenten op te wachten terwijl ze trekjes neemt van een vape. Later pakt ze ook binnen haar e-sigaret erbij. Netflix zetten we hier dus model voor de hele entertainmentsector.

tags:  roken in films | tabaksinvestering | MoU | douane | FCTC-verdrag | bezuinigingen | preventie | tabaksdoden | FvD | BBB | PVV | netflix | politiek | Loden Last