Het hoofdlijnenakkoord van PVV, VVD, NSC en BBB zet preventie ‘meer centraal’ in de volksgezondheid, maar snijdt ondertussen drastisch in de budgetten. “Van de mooie woorden blijft zo niet veel over”, reageerde staatssecretaris Van Ooijen.

Door de webredactie

Bij wat waarschijnlijk zijn laatste debat met de Tweede Kamer over leefstijlpreventie was, vorige week donderdag, sprak staatssecretaris Maarten van Ooijen (VWS, CU) zijn felicitaties uit aan het adres van de vier partijen PVV, VVD, NSC en BBB die die nacht hun akkoord op hoofdlijnen aan de Kamer hadden aangeboden. Van Ooijen zei aanvankelijk positief verrast te zijn door het akkoord na het lezen van de zin: “Preventie meer centraal, inclusief sport en bewegen, om de gezondheid te verbeteren, gezondheidsverschillen te verkleinen en de zorgvraag te beheersen.” Van Ooijens eerste reactie was: “Dat is toch keurig en prachtig nieuws.”

Maar bij bestudering van de financiële bijlage bij het akkoord brak zijn klomp, vertelde hij de Kamer. “Want ‘meer centraal in het beleid’, daar bleef niet veel van over”, constateerde hij. Van Ooijen noemde vier impactvolle financiële keuzes. Ten eerste is van de incidentele financiering van 230 miljoen euro die nu een groot deel van het preventiebeleid mogelijk maakt niets terug te vinden. Daarnaast is een bezuiniging op de publieke gezondheid aangekondigd, in stappen oplopend naar 300 miljoen euro structureel na 2028. Ten derde voorziet de nieuwe coalitie een korting van 10 procent op alle specifieke uitkeringen. Van Ooijen: “Dat gaat onder andere ook over de aanvullende regeling seksuele gezondheid, maar ook over valpreventie, of het programma Kansrijke Start.”

‘Zo geen effectieve preventie’

Ten slotte wil de nieuwe coalitie 1 miljard euro korten op alle subsidies van het rijk, waarbij in de toelichting specifiek het programma Gezond Leven wordt genoemd. “Dan hebben we het over alle Stoppen-met-rokenprogramma’s, die cruciaal zijn als we niet willen dat mensen alleen maar aan zichzelf zijn overgeleverd als ze willen stoppen, maar ook Helder op School, waarmee ook de aanpak van het alcoholgebruik op de helling staat”, zei Van Ooijen.

“Zo blijft er niet veel over van de mooie woorden die aan het begin van het akkoord staan. Dan zijn mijn felicitaties aan de nieuwe coalitie wel gemeend, maar ik kan mij niet voorstellen hoe dit leidt tot een effectieve preventieaanpak.”

Jansen (NSC) in rare situatie beland

Harmen Krul (CDA) had in de eerste termijn ook al vastgesteld dat er vrijwel geen geld overbleef voor preventie en dat er geen accijnsverhogingen op tabak zijn opgenomen in het akkoord. Zijn zorgen over het preventiebeleid werden gedeeld door Elke Slagt-Tichelman (GroenLinks-PvdA), Sarah Dobbe (SP), Ines Kostić (PvdD). Zij richtten hun pijlen vooral op PVV-lid Patrick Crijns, maar hadden ook vragen voor Daniëlle Jansen van NSC. Die moest erkennen dat zij in een ‘rare situatie’ was beland, “want iedereen hier weet dat sinds ik in de Kamer zit preventie een van de thema’s is waarin ik mij vast heb gebeten en waarin ik sprongen wilde maken.”

Met schroom vroeg Krul zijn ‘preventie-matti’ van de afgelopen maanden waarom er geen accijnsverhoging op tabak in het akkoord was opgenomen? Die vraag bood Jansen de kans haar positie uit te leggen: “Preventie is voor NSC belangrijk en dat blijft zo. Preventie staat in het hoofdlijnenakkoord en er blijft nog wel wat geld over. Het is nu aan de nieuwe regering om de keuzes te maken wat daarmee wordt gedaan. Natuurlijk heeft NSC ook zorgen over preventie en preventie gaat me echt na aan het hart, en wat iedereen hier zei over preventie dat ondersteun ik van harte. Maar bij zo’n hoofdlijnenakkoord kan niet iedereen zijn zin krijgen, zo gaat de politiek. Tot slot is de grootste oorzaak van dit snijden dat het vorige kabinet de overheidsfinanciën flink heeft laten ontsporen. Het is niet zo dat we geld van het preventiebudget af hebben gehaald en maar iets leuks zijn gaan doen. Er moesten keiharde maatregelen genomen worden en ik vind het heel erg dat het ten koste gaat van preventie, maar er was geen andere keus dan te snijden. Het is heel pijnlijk, maar ik hoop toch nog steeds dat er wat mogelijkheden overblijven en dat we creatief kunnen zijn om dit door te zetten, want dat wil ik ook het allerliefste.”

Crijns (PVV) kan niets zeggen

Of dat met de PVV in de coalitie gaat lukken liet Patrick Crijns nog in het midden door op zo’n beetje elke vraag te antwoorden dat het hoofdlijnenakkoord straks door de nieuwe regering nog uitgewerkt moest worden in een regeerakkoord, waardoor hij over concrete maatregelen niets kon zeggen. Judith Tielen (VVD) kreeg geen ongemakkelijke vragen en een vertegenwoordiger van BBB ontbrak bij het debat.

Kritische reacties van organisaties

In veel reacties op het hoofdlijnenakkoord van maatschappelijke organisaties in het preventiedomein klinken zorgen door over de geplande kortingen op de budgetten. André Rouvoet, voorzitter van GGD GHOR Nederland, reageert op de website van de organisatie kritisch op de plannen: “Het is natuurlijk positief dat er in het hoofdlijnenakkoord aandacht is voor preventie. Maar als daar geen financiële dekking bij wordt gegeven, zullen de mooie ambities niet gerealiseerd worden en zullen de gezondheidsverschillen blijven toenemen. De door Rutte IV ingezette intensivering van de middelen voor de publieke gezondheid wordt afgebouwd. In totaal 300 miljoen minder voor de gezondheid van Nederland dus.”

Artsenfederatie KNMG schrijft op de website over de aangekondigde bezuinigingen: “Ondanks hoge ambities in het akkoord zelf, zoals een centrale rol voor preventie om gezondheidsverschillen te verkleinen en zorgvraag te beheersen, wekt dit grote zorgen bij de KNMG over de haalbaarheid van deze doelen. De KNMG dringt ook aan op een langetermijnbeleid met wettelijk verankerde gezondheidsdoelen en effectieve leefstijlmaatregelen. Het aanstellen van een regeringscommissaris voor gezondheid en het integreren van gezondheid in alle beleidsvormingsprocessen zijn cruciale stappen.”

GvR pleit voor vervolgstappen

De Gezondheidsfondsen voor Rookvrij (Hartstichting, KWF Kankerbestrijding en Longfonds) kiezen in hun reactie voor de positieve benadering. Ze stellen op de website blij te zijn “met de aandacht die het nieuwe kabinet heeft voor preventie en het verkleinen van de gezondheidsverschillen. Wij rekenen erop dat het nieuwe kabinet vervolgstappen gaat zetten op weg naar een Rookvrije Generatie.”

Roken is de belangrijkste vermijdbare oorzaak van ziektes en sterfte in Nederland en er zijn effectieve strategieën om daar iets tegen te doen, “zoals structurele prijsverhogingen van tabaksproducten en e-sigaretten (vapes), een snellere afbouw van tabaksverkooppunten en meerjarige campagnes. Dat strookt niet met het voornemen van de coalitie om juist te bezuinigen op de leefstijlpreventiebudgetten. Ook missen de gezondheidsfondsen de jaarlijkse verhoging van de tabaksaccijns in de financiële bijlage van het coalitieakkoord.”

De fondsen “dringen er bij het nieuwe kabinet op aan om bij de verdere uitwerking van het coalitieakkoord concrete en effectieve maatregelen op te nemen en met urgentie uit te voeren.”

tags:  budget | politieke partijen | PVV | VVD | NSC | BBB | staatssecretaris | Gezondheidsfondsen voor Rookvrij | coalitieakkoord | accijnsverhoging | preventie | politiek