Hoe kunnen zorgprofessionals hun positie en expertise inzetten voor het terugdringen van vapen en roken? Vorige week maandag werd dit belicht tijdens het symposium ‘De Kracht van de Witte Jas’, waar 450 zorgprofessionals werden gemotiveerd om zich met kracht in te zetten voor een rookvrije toekomst.

Door de webredactie

Openingsbeeld: dagvoorzitter Heleen Snijders wandelt een podium op dat de indruk wekt van een studentikoze woonkamer. Rondom een doorgezakte bank staan tientallen bierkratten en op de ijskast midden op het podium staan vuile wijn- en bierglazen.

Niet helemaal de setting die je verwacht voor een symposium over wat zorgmedewerkers kunnen doen in de strijd tegen de tabaksindustrie en niet tegen de alcoholindustrie. Maar helemaal aan het eind van ‘De Kracht van de Witte Jas’, vorige week in het AFAS Theater in Leusden, bleek het studentenhuis het decor te zijn voor de Coke Show, een educatieve theatervoorstelling over excessief roken, drinken en drugsgebruik onder jongeren.

Snijders, chirurg, opende het symposium over ‘De rol van artsen op weg naar een rookvrije toekomst’ – een initiatief van Vapen #jouwkeuze – met de mededeling dat ze eigenlijk sinds haar jeugd al ‘verslaafd’ is aan activisme. En als arts kun je dan het beste maar je pijlen richten op de industrie die verantwoordelijk is voor verreweg de grootste vermijdbare ziektelast. Het programma bood de 450 aanwezige artsen en andere zorgprofessionals daarvoor de nodige handvatten en achtergrondinformatie.

Tienerbrein pas bij 25 volgroeid

De strategie van de tabaksindustrie is om jongeren zo vroeg mogelijk verslaafd te krijgen aan nicotine. Neuropsycholoog Jelle Jolles legde uit waarom: het tienerbrein is nog volop in ontwikkeling en pas rond het 25e levensjaar volgroeid. Pas dan zijn mensen in staat volledig autonome keuzes te maken. De tiener, “een rups in ontwikkeling tot vlinder”, dient beschermd te worden tegen nicotine. Verhoging van de leeftijdsgrens voor aankoop van nicotineproducten naar 21 jaar is daarvoor noodzakelijk. Met heldere regels en handhaving geef je opgroeiende kinderen zo “vrijheid in geborgenheid”.

Volgens Jolles is voorlichting over de gevaren van nicotine goed, maar gaat deze informatie bij tieners “het ene oor in en het andere oor uit”. Want ze kijken naar de wereld vanuit hun eigen ervaring en niet naar de langetermijngevolgen. Daarnaast wint bij tieners het sociale brein het van het cognitieve brein en zijn er nog negen andere redenen waarom ze toch beginnen met vapen. Een hongerig brein dat kiest voor nieuw en spannend is precies waar de tabaksindustrie op inspeelt. Een oplossing op microniveau is dan ook, naast voorlichting, het weerbaar maken van tieners door ontwikkeling van hun denken en taalvaardigheid en hun onderstimulatie bestrijden met andere prikkels uit de omgeving. Tieners moeten gevuld worden met leven, want zo geef je ze zelfregulatie.

Boze dokters

Jolles werd opgevolgd door een drietal boze artsen: longpatholoog Daniëlle Cohen (LUMC), epidemioloog Esther Croes (Trimbos-instituut) en kinderlongarts Marije van den Beukel (HaaglandenMC). Cohen legde uit dat het als patholoog heel verleidelijk is om in je microscoop te blijven kijken. Maar, zei ze, het is belangrijk om breder te kijken en je te blijven beseffen dat een door roken veroorzaakte longtumor voorkomen kan worden met jouw hulp als activistische zorgprofessional. Rokers in de spreekkamer hoeven zich nooit te schamen, zei Cohen: “Het zweet staat op de verkeerde rug; de tabaksindustrie moet zich schamen.”

Vervolgens nam Croes het publiek mee in de geschiedenis van de e-sigaret. Zo vertelde ze dat er inmiddels vier generaties aan e-sigaretten zijn, waarvan de derde generatie in 2017 in Nederland 19.000 vape-smaakjes omvatte, inclusief mango, bubblegum en grootmoeders appeltaart. De vierde generatie vapes, met nicotinezouten voor makkelijkere inhalatie, smaakjes en ingebouwde spelletjes, is nog maar net echt doorgebroken onder de jeugd.

Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat geen van deze e-sigaretten mensen echt helpt om te stoppen met roken. E-sigaretten zijn daarvoor alleen nuttig in samenhang met een uitgebreid coaching-traject. Voor alle aanwezigen had Croes een exemplaar meegenomen van het boek In iedere roker zit een stopper, en verder de aanbeveling om als zorgprofessional zelf het eerste duwtje aan patiënten te geven in de richting van stoppen.

Kinderlongarts Van den Beukel liet zien dat activisme in de zorg loont: ze startte namens de Nederlandse Vereniging van Kindergeneeskunde, sectie kinderlongziekten, een meldpunt ‘Vape-gerelateerde klachten bij kinderen’. De eerste ‘oogst’ na een jaar: 14 kinderen opgenomen in het ziekenhuis met ernstige klachten door het vapen. Na het Kamerdebat over het burgerinitiatief Nicotinee op 12 december, werd een motie aangenomen dat dit meldpunt geprofessionaliseerd moet worden.

(tekst gaat verder onder de afbeelding)

 Foto: Martijn Nap

Verweer tegen de bullshit

Social media zijn voor tabaksbedrijven een ideaal podium om jongeren te bereiken. Joey Scheufler, TikTok-expert, richtte als tegenwicht tegen alle desinformatie die op de socials wordt verspreid ‘Dokters Vandaag’ op, een TikTok-account gerund door zorgprofessionals. Hij pleitte ervoor dat zorgprofessionals meer van zich laten horen op social media. “Er is een verschuiving gaande van volger-gedreven naar content-gedreven social media”, aldus Scheufler. Als activist tegen de tabaksindustrie kun je een groot bereik dus ook creëren met weinig volgers, maar met sterke inhoud.

Een hilarisch hoogtepunt werd de Bullshit Bingo, waarin longarts en Rookpreventie Jeugd-voorzitter Wanda de Kanter, longarts Frank Borm en Gerjan Verkerk van de School for Moral Ambition in een talkshow-sketch alle drogargumenten van de tabaksindustrie de revue lieten passeren. De argumenten, met het verweer dat ertegen gegeven kan worden, zijn na te lezen op de website vapenjouwkeuze.nl.

Tijdens de pauze konden alle aanwezigen, waarvan het gros de ‘Dresscode: Witte jas!’ had opgevolgd, over een informatiemarkt lopen met kraampjes van mooie antinicotine-initiatieven.

Roken tijdens de bevalling

In de tweede helft van het symposium deelde Tweede Kamerlid Elke Slagt-Tichelman (GroenLinks-PvdA) haar motivatie om binnen de politiek te strijden voor een nicotinevrije generatie. Die kwam onder meer voort uit de tijd dat ze nog werkte als verloskundige en een vrouw tijdens de bevalling moest helpen met peuken hijsen tussen de weeën door. Daar zag Slagt hoe heftig een nicotineverslaving is.

Bij programmaonderdeel ‘De kracht van de Rechtszaak’ kregen drie advocaten, Bénédicte Ficq, Laura van Gijn en Robbert-Jan Kamstra elk vijf minuten om een pleidooi te houden over hoe ze de tabaksindustrie het liefst terecht op zijn plaats zouden zetten. Het publiek mocht aan de sterkte van het applaus laten weten welke zaak de meeste impact zou hebben. De zaak van Van Gijn won, zij wil de snapchat dealers die vapes verkopen aanpakken via de Digital Services Act, EU-wetgeving over de verplichtingen van social media-platforms. De EU kan hiermee de platforms boetes opleggen tot 6 procent van hun jaaromzet.

De Mystery Guest aan het einde van het symposium bleek Rutger Bregman, die via een videoboodschap de zaal toesprak. Bregman, auteur en oprichter van The School for Moral Ambition, vertelde dat hij alle onderzoekers van zijn organisatie had gevraagd een lijst te maken van de 30 grootste wereldproblemen. Tot zijn verrassing stond roken met stip op nummer één. De strijd tegen roken, zo ontdekte hij, is verre van een afgesloten hoofdstuk uit de jaren 90. “Het is een oceaan van leed en ellende”, verklaarde Bregman. De omvang van het probleem motiveert hem en zijn team om de tabaksindustrie stevig ter verantwoording te roepen.

De avond eindigde met een blik in het verleden: een krantenkop van 20 januari 1993 met de titel ‘3000 artsen tegen roken’. Precies 32 jaar vóór het symposium ‘De Kracht van de Witte Jas’ lieten zorgprofessionals al zien dat ze samen een vuist konden maken voor een rookvrije toekomst. Dit was niet de eerste en het zal zeker niet de laatste keer zijn.

De belangrijkste boodschap van het symposium luidde: beschouw ziekte door roken nooit als normaal. Help mensen met stoppen en laat je stem horen.