De tabakslobby probeert er op allerlei manieren voor te zorgen dat zo veel mogelijk mensen nicotineverslaafd raken en blijven, daarom probeert ze antirookmaatregelen tegen te houden. Maar hoe kan de industrie daarin gestopt worden? Nieuw onderzoek legt vijf strategieën bloot.

Door de webredactie

De grootste obstructie bij antitabaksbeleid vormt de tabaksindustrie zelf, aldus de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). Om ervoor te zorgen dat landen eensgezind optrekken om de tabaksepidemie, die jaarlijks meer dan 7 miljoen doden veroorzaakt, tegen te gaan, is er een kaderverdrag opgesteld waarin allerlei maatregelen staan om roken terug te dringen. Dit FCTC-verdrag is door 180 landen ondertekend en toch betekent dat niet dat het aantal tabaksdoden snel afneemt. De reden, volgens de WHO, is de tabakslobby, die op allerlei manieren probeert om antirookmaatregelen tegen te houden of te vertragen. De tussenkomst van de industrie heeft in wetenschappelijke kringen zelfs een afkorting gekregen: TII, Tobacco Industry Interference. Recent toonde Action on Smoking and Health (ASH) aan dat tabakslobbyisten in de eerste maanden van dit jaar in de VS al meer dan 900 bezoekjes aan ambtenaren hadden gebracht.

Leugen, bedrog, fraude en corruptie

Alleen al het boek Golden Holocaust van Stanford-professor Robert Proctor levert een ontluisterend beeld op van hoe de industrie door de jaren heen geprobeerd heeft te zorgen dat er zo veel mogelijk mensen blijven roken: leugen, bedrog, het achterhouden van inzichten over de schadelijke gevolgen van roken, het aanpassen van de receptuur van sigaretten zodat ze nog verslavender worden en het nog onmogelijker is om te stoppen, het frauderen met meetgegevens, het omkopen van ambtenaren, miljoenen aan lobby uitgeven, het voeren van rechtszaken, enzovoorts. In zijn boeken Het Rookgordijn (2001) en De Sjoemelsigaret (2019) liet journalist Joop Bouma zien dat dit in Nederland niet anders is.

Model legt zes strategieën van industrie bloot

Wetenschappelijk onderzoek naar hoe de industrie te werk gaat, heeft een model opgeleverd dat het Policy Dystopia Model wordt genoemd. De industrie gebruikt volgens dat model zes methoden om haar belangen te behartigen en antirookmaatregelen te frustreren. Dat doet ze door:

1. Coalitiemanagement: het bouwen van coalities met andere partijen in de tabaksbranche, met derde partijen en door te proberen de coalities van gezondheidsorganisaties kapot te maken of te verzwakken.
2. Informatiemanagement: het produceren en verspreiden van informatie die de industrie goed uitkomt en alles wat haar slecht uitkomt in twijfel te trekken of te devalueren.
3. Directe toegang en invloed: door directe en vaak informele toegang tot beleidsmakers te creëren en door formele kanalen te gebruiken die onderdeel zijn van het regelgevende proces. Daarnaast maakt de industrie ook gebruik van (juridische) dreigementen.
4. Rechtszaken: een gang naar de rechter betekent sowieso vertraging voor het regelgevende proces. Die vertraging levert tijd op om op andere manieren antirookwetgeving tegen te gaan of af te zwakken. In die extra tijd kan tabak bovendien op de oude voet verkocht blijven worden. Bovendien kan de rechtspraak regelgeving tegenhouden.
5. Illegale handel: door mee te werken aan illegale tabakshandel kan de industrie ervoor zorgen dat tabak overal en goedkoop gebruikt blijft worden, zodat accijnsverhogingen worden ondermijnd.
6. Reputatiemanagement: door campagnes te voeren en projecten te steunen waarmee tabaksfabrikanten hun imago als weldoener kunnen vestigen. Onderdeel daarvan is ook het kapotmaken van de reputatie van de tegenstander.

Welke strategieën stellen antirookorganisaties daartegenover?

Hoewel er dus al lang onderzoek wordt gedaan naar hoe de industrie tussenbeide probeert te komen, is minder bekend op welke manieren er is gepoogd om de invloed van de industrie terug te dringen. De Universiteit van Bath heeft literatuuronderzoek gedaan om daar inzicht in te krijgen. Het resultaat, Advocacy counterstrategies to tobacco industry interference in policymaking: a scoping review of peer-reviewed literature, is gepubliceerd in Globalization and Health.

Uit het onderzoek blijkt dat er wereldwijd vijf strategieën worden gehanteerd om de invloed van de industrie tegen te gaan. Ten eerste wordt het gedrag van de industrie en de onjuiste beweringen die ze doen, onthuld (zoals TabakNee zich ten doel heeft gesteld, bijvoorbeeld door de lobbybrieven van de industrie die binnenkomen op het ministerie te analyseren). Ten tweede wordt contact gezocht met regelgevers (denk aan politici en ambtenaren) om hen voor de industrie te waarschuwen. In de derde plaats wordt er bewijs gegenereerd en ingezet (bijvoorbeeld via wetenschappelijk onderzoek). Daarnaast worden er rechtszaken tegen de industrie gevoerd of klachten over hen ingediend (zoals Rookpreventie Jeugd deed met de zaak tegen de staat over artikel 5.3 van het FCTC-verdrag, wat een protocol voor ambtenaren opgeleverd heeft, en recenter met de nog lopende rechtszaak over de sjoemelsigaret) en ten slotte worden er coalities gesloten met anderen die de industrie willen stoppen (denk aan de Gezondheidsfondsen voor Rookvrij of het burgerinitiatief Nicotinee.nl van Rookpreventie Jeugd samen met ConsumentenClaim en verschillende andere organisaties).

Effectiviteit moet nog onderzocht

Wat ook uit het onderzoek komt is dat nog maar weinig is onderzocht wat de effecten van deze vijf strategieën zijn. Het is volgens de Universiteit van Bath dus niet duidelijk in hoeverre deze manieren om de tabaksindustrie tegen te houden ook hebben geresulteerd in het terugdringen van de invloed van de tabakslobby. Ook is niet helder of en welke methode het effectiefst is en of dat verschilt per situatie. Daartoe zou er meer onderzoek nodig zijn, omdat beter inzicht ertoe kan leiden dat er gerichter en effectiever ingegrepen kan worden om de tabaksindustrie te stoppen.