Uit een analyse van Action on Smoking and Health blijkt dat er meer dan 200 tabakslobbyisten geregistreerd staan in de Verenigde Staten en dat zij meer dan 900 keer een afspraak met ambtenaren hadden om hun belangen te behartigen. Acht op de tien lobbyisten zijn zelf ambtenaar geweest.

Door de webredactie

“Er is een onoverbrugbaar conflict tussen de doelen van de tabaksfabrikanten en die voor de volksgezondheid”, zegt Kelsey Romeo-Stuppy van antirookorganisatie Action on Smoking and Health (ASH) bij de presentatie van nieuwe onderzoeksresultaten waaruit blijkt dat de tabaksindustrie miljoenen heeft uitgegeven aan lobby. Die lobby is erop gericht om antirookbeleid tegen te houden of af te zwakken. En hoe succesvoller de lobby, hoe minder mensen zullen stoppen met roken en hoe meer jongeren met nicotineproducten gaan experimenteren. Dat heeft desastreuze gevolgen voor de volksgezondheid.

Voor de tweede keer heeft ASH een analyse gemaakt met de U.S. Tobacco Industry Lobbyist and Lobbying Firm Registration Tracker, waarmee de organisatie aan de hand van openbare informatie en registratiesystemen van alle Amerikaanse staten de lobbyactiviteit van de tabaksindustrie in kaart brengt.

Lobby door voormalige ambtenaren

Uit de analyse komt dat de tabaksindustrie in de eerste vier maanden van 2023 bijna 7 miljoen dollar (omgerekend ruim 6 miljoen euro) uitgaf aan lobby op federaal niveau en dat er 213 lobbyisten geregistreerd stonden. Acht op de tien van hen waren voormalige ambtenaren, waardoor de toegang tot invloedrijke politici waarschijnlijk werd vergroot.

Verder bleek dat er in 2023 (tot nu toe) in de verschillende Amerikaanse staten in totaal 927 lobbyregistraties zijn gedaan voor de tabaksbranche. Het ging hier om 856 lobbyisten of lobbykantoren. Altria, het moederbedrijf van Philip Morris USA, alleen al was goed voor 293 lobbyregistraties. En Juul (waar Altria een miljardenbelang in had, dat na vele rechtszaken sterk is afgewaardeerd en in maart werd omgezet in bepaalde licentierechten) had in 39 staten 95 lobbyistenregistraties. Reynolds kwam 189 keer met lobbyisten langs bij de overheden van 49 staten.

Meeste registraties in Pennsylvania

De meeste registraties werden aangetroffen in Pennsylvania (64), gevolgd door Florida (51), New Jersey (48), Texas (38) en Colorado (35, een gedeelde vijfde plek met Virginia en Ohio).

Uit de analyse blijkt ook dat het in twaalf Amerikaanse staten waaronder Californië en New York volstaat om alleen het lobbykantoor (en niet de naam van de lobbyist) te registeren als er een afspraak is met een ambtenaar. Daarmee heeft de tabaksindustrie een mogelijkheid om onzichtbaar te blijven.

‘Voorkomen dat tabaksfabrikanten mee kunnen praten’

Kelsey Romeo-Stuppy van ASH stelt dat voorkomen moet worden dat tabaksfabrikanten kunnen meepraten over hoe ze gereguleerd worden. Ze verwijst daarvoor naar het internationale kaderverdrag FCTC van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) dat door 180 landen is geratificeerd. De Verenigde Staten heeft dat volgens de VN als een van de weinige landen wel ondertekend (in 2004), maar nog niet geratificeerd. Romeo-Stuppy vindt dat als het niet mogelijk is om de tabaksindustrie buiten te sluiten “we een schijnwerper moeten zetten op de vertegenwoordigers van de tabaksindustrie om ervoor te zorgen dat hun ‘advies’ genegeerd wordt.”

Is Nederlands lobbyscherm waterdicht?

Hoeveel tabakslobbyisten er in Nederland de deur van de overheid platlopen is niet precies bekend. De overheid publiceert op haar website documenten, e-mails en verslagen van contacten met de tabaksindustrie. De afgelopen jaren lijkt de rijksoverheid er beter op bedacht te zijn dat ontmoetingen met tabakslobbyisten niet mogen volgens het FCTC-verdrag, dat ook door Nederland geratificeerd is. Vooralsnog zijn er dit jaar alleen berichten binnengekomen van de NSO, de belangenorganisatie van tabakswinkeliers. De laatste brief dateert van maart en is een reactie van een ambtenaar op een e-mail van de NSO. De ambtenaar schrijft: “Het onderwerp van dit schrijven heeft betrekking op tabaksontmoedigingsbeleid. In verband met artikel 5.3 van het WHO Kaderverdrag inzake tabaksontmoediging dienen overheden terughoudend te zijn in hun contact met de tabaksindustrie om te voorkomen dat de tabaksindustrie invloed kan uitoefenen op de vaststelling van beleid en regelgeving. Het ministerie gaat daarom niet verder in op deze mail.”

Of de lobby andere, informele kanalen bewandelt om toch in contact te komen met beleidsmakers en in hoeverre lagere overheden worden benaderd, blijft onduidelijk. Ook in Nederland stappen voormalige ambtenaren over naar de tabaksindustrie, zoals onlangs voormalig woordvoerder van VVD-minister Schippers op het ministerie van Volksgezondheid, Ole Heil, nu toplobbyist van Philip Morris.

Ondertussen is wel duidelijk dat sommige Kamerleden hun oren laten hangen naar de tabakslobby, direct of indirect, terwijl ook de Tweede Kamer als staatsorgaan zich aan de bepalingen van het WHO-Kaderverdrag, inclusief artikel 5.3 dient te houden. In 2022 betoogden onderzoekers van de Universiteit van Edinburgh dat artikel 5.3 zelf als een beleidsmaatregel voor tabaksontmoediging zou moeten worden beschouwd. Om die reden pleit Rookpreventie Jeugd al langer voor het opnemen van het artikel in de Nederlandse wet, zodat er geen enkele onduidelijkheid meer kan bestaan over de toepassing ervan.