Nederland mag dan tot de gelukkigste landen ter wereld behoren, we roken ons wel de ziekte. Dat is al heel lang zo en we slagen er nog steeds niet in om daar echt verandering in te brengen. Hoe komt dat toch? Joop Bouma schreef er een boek over.

Door Frits van Dam

In zijn boek De sjoemelsigaret schrijft Joop Bouma over het falende Nederlandse tabaksbeleid. Zijn bevindingen heeft hij voor een deel samengevat in een mooi artikel dat vandaag in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde (NTvG) is gepubliceerd. Uitgebreid gaat hij in op de rol van de grote fondsen, KWF, Longfonds en Hartstichting, die het belang van tabakspreventie niet echt inzagen en zeer beducht waren voor inkomstenverlies door het afhaken van hun donateurs als er gezeurd werd dat roken slecht voor je is.
Nu valt de leiding van de grote fondsen in dit opzicht van alles te verwijten, maar ook de adviseurs van de fondsen, de onderzoekers en de clinici lijken met oogkleppen op gelopen te hebben. Er was kennelijk niemand die met de vuist op tafel sloeg en opkwam voor een actief en fors gefinancierd tabaksbeleid. Eigen research eerst.

Stivoro

Bouma beschrijft indringend de hemeltergende lijdensweg van Stivoro, een instelling opgezet door de grote fondsen om iets aan tabaksontmoediging te doen door te praten en te overleggen, kortom te polderen. Hij beschrijft hoe Stivoro een schaamlap van de fondsen werd voor hun falende tabaksbeleid. Na veertig jaar werd Stivoro na op een financieel hongerdieet gezet te zijn, geëuthanaseerd. Voor Stivoro kwam de Alliantie Nederland Rookvrij in de plaats. Bouma beschrijft hoe de directeur van de Alliantie, Floris Italianer, ook een groot fan is van de polderweg. Leren van gemaakte fouten is er bij Italianer niet bij. “Wat er in het verleden is gebeurd, is volstrekt niet interessant. Ik ben van het vooruitkijken.” Erg hoopvol stemt dit niet.

Polderen

Bouma’s conclusie: “Het Nederlands tabaksbeleid is sinds jaar en dag doortrokken van een sussend polderjargon: roken moet mogen.” En: “Het lijkt erop dat juist die overlegcultuur, waarin alles met iedereen wordt doorgesproken totdat er een – vaak waterig – compromis ligt, een doeltreffend rookbeleid parten heeft gespeeld – en nog steeds speelt.”
Ook het concept van de rookvrije generatie komt er in zijn artikel niet goed van af. Bouma citeert prof. Johan Mackenbach, die erover zegt: “Het zou prettig zijn als er ooit een generatie komt die helemaal niet meer rookt. Maar ik vind dit een aanpak die legitimeert dat je een hele tijd niks doet.” En Willem van den Oetelaar, voormalig marketingmanager bij het Longfonds, doet er nog een schepje bovenop: “De rookvrije generatie is een gelikt campagneconcept van marketingmanagers. Een leuke paraplu waar je van alles onder kunt brengen. Maar het gaat nergens over.”

Normgevend overheidsbeleid

De conclusie die je kunt trekken uit het artikel van Bouma is dat roken niet gezien werd als het werkelijk is, een zeer ernstige verslavingsziekte waar vrijwel geen kruid tegen gewassen is. Een ziekte die je niet zomaar kunt wegpolderen.
Mark Willemsen, wetenschappelijk directeur bij het Trimbos-instituut, zegt dat we nu eenmaal een land zijn van polderen: “Burgers willen in hun waarde gelaten worden, ze maken hun eigen keuze. (...) In Nederland zoeken we liever de samenwerking dan de confrontatie.”
Afgezien van de vraag of dit klopt, ziet Willemsen over het hoofd dat wellicht alles zich leent voor polderen, maar nou net niet een ernstige verslavingsziekte. De overheid moet eindelijk eens normgevend worden op dit dossier. Zij kan zich daarbij baseren op stapels goed onderzoek: prijzen omhoog, verkooppunten naar beneden, nicotine verminderen, voorkomen dat kinderen gaan roken. En belangrijk, kijk eens over de grens, naar het Verenigd Koninkrijk, Australië, daar werkt een stevig, niet bangig overheidsbeleid

Het artikel van Joop Bouma in NTvG is gebaseerd op zijn boek De sjoemelsigaret, hoe artsen en overheid de tabaksindustrie vrij spel gaven, dat woensdag 26 juni gepresenteerd wordt bij uitgeverij Atlas Contact. Het boek is hier te bestellen.