Nepwetenschap, frontorganisaties en de belofte jou gelukkig te maken. Dat zijn de strategieën die de alcoholindustrie heeft geleerd van Big Tobacco, om haar producten aan de man te brengen die evenzeer schadelijk zijn voor de gezondheid. Experts leggen uit hoe de twee industrieën samen de consument en beleidsmakers voor de gek houden.

Door de webredactie

Alcohol vergroot de kans op 7 soorten kanker, waaronder darm-, mond- en keelkanker. Zelfs 1 glas per dag maakt het risico op borstkanker groter. Slechts 37 procent van Nederlanders is hiervan op de hoogte, volgens onderzoek van het Trimbos-instituut. Af en toe dronken worden hoort er nou eenmaal bij, denkt 41 procent van de volwassenen. Dat idee komt door de marketing van alcoholbedrijven. Daar zijn ze namelijk heel goed in: alcohol betekent voor velen gezelligheid, vriendschap en vrijheid. De alcoholindustrie verkoopt je daarmee een sprookje. En dat heeft ze geleerd van de tabaksindustrie.
“In reclames voor tabak, maar ook voor alcohol, laten ze niet alleen maar een sigaret zien of leggen ze de kwaliteit van de tabak uit. Wat ze laten zien, zijn leuke, jonge, mooie mensen met een hoge levensstandaard. Ze verkopen dus een verhaal: bij vriendschap, plezier, succes en aantrekkelijk zijn hoort een sigaret”, vertelt Adriana Blanco Marquizo, hoofd secretariaat van het internationale kaderverdrag FCTC van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). In een podcast spreekt ze samen met Maik Dünnbier over de overeenkomsten tussen Big Alcohol en Big Tobacco. Dünnbier is directeur Strategy and Advocacy bij Movendi International, een organisatie die zich inzet voor alcoholpreventie, met het hoofdkantoor in Stockholm.

Gelukkig, succesvol en sexy met alcohol en tabak

Kijk eens op de YouTube-pagina van Heineken en je ziet alleen video’s met lachende, dansende of proostende jonge mensen. In films en series steken grote sterren ook nog vaak een sigaret op. Zoals Anya Taylor-Joy in de Netflix-serie The Queen’s Gambit. Daarnaast promoten influencers e-sigaretten en snus op Instagram en TikTok. Die marketing gebruikt beelden van feestjes, exotische vakanties, dure auto’s en villa’s. De aantrekkelijke beelden verdraaien de werkelijkheid: “Alcohol en tabak veroorzaken ziekte. En ziekte is juist funest voor je sociale leven, geluk en bankrekening”, zegt Marquizo.

Twijfel zaaien met nepwetenschap

Naast reclames gebruiken beide industrieën nepwetenschap om de realiteit nog verder te vervormen. Eén glas wijn per dag is goed voor je hart. Dat is een mythe die voortkomt uit onderzoek van de alcoholindustrie, volgens Dünnbier. Net als de tabaksindustrie, investeert de alcoholindustrie steeds meer in hun eigen wetenschap. Sinds 2009 is de hoeveelheid onderzoek dat door alcoholbedrijven of aanverwante organisaties is gefinancierd, met niet minder dan 56 procent toegenomen. Dat blijkt uit onderzoek van de University of York.

Die nepwetenschap is bedoeld om mensen te laten twijfelen over de schadelijkheid van alcohol. En dat gaat soms heel subtiel. Zo ziet een onlinebericht er bijvoorbeeld uit dat gesponsord is door de alcoholindustrie: “Sommige studies tonen een verband tussen alcohol en borstkanker. Er is echter geen oorzakelijk verband aangetoond tussen matig drinken en borstkanker.” Vergelijk dit met een bericht van een onafhankelijke gezondheidsorganisatie: “Alcohol kan kanker veroorzaken, waaronder borst- en darmkanker.”

Deze voorbeelden komen uit een onderzoek van Movendi waarin mensen gesponsorde berichten en berichten van onafhankelijke gezondheidsorganisaties te zien kregen. Berichten van de tabaksindustrie werden ook gebruikt. Hoe meer gesponsorde berichten iemand zag, hoe meer twijfels diegene had over de schadelijkheid van alcoholische dranken of tabak. De misleidende berichten zijn meestal niet direct te koppelen aan bedrijven. Ze worden namelijk verspreid door frontorganisaties.

Wereldwijd lobbynetwerk via frontorganisaties

In vrijwel elk land zijn er inmiddels verenigingen van ‘bezorgde burgers’ die lobbyen voor e-sigaretten. E-sigaretten moeten volgens hen onderdeel worden van gezondheidsbeleid om mensen te helpen stoppen met roken. En de belasting op deze producten moet vooral laag blijven. De groepen verwijzen wel naar onderzoek, maar dat is dus nepwetenschap van de tabaksindustrie.

Achter al deze initiatieven schuilt een wereldwijde lobby. Zo werden de lage rookcijfers in Zweden onlangs gebruikt als succesverhaal over alternatieve tabaksproducten. In Zweden is snus namelijk erg populair. Dat bewijst volgens de frontorganisaties het succes van alternatieve producten zoals snus en e-sigaretten. Tientallen evenementen, lezingen, podcasts en denktanks over de hele wereld hadden het ineens over e-sigaretten en dat Zweedse succesverhaal. En de jaren van effectief antitabaksbeleid in Zweden? Daarover zeiden ze niets.

‘Het is gewoon hetzelfde netwerk’

“Ook alcoholbedrijven laten zich steeds vaker vertegenwoordigen door frontorganisaties”, zegt Dünnbier. En daarin worden ze geholpen door de tabaksindustrie: “Toen de WHO werkte aan het Global Alcohol Action Plan zette de alcoholindustrie een netwerk van denktanks in die gelieerd waren aan de tabaksindustrie.” Tabaksbedrijven zijn namelijk vaak grootaandeelhouder van alcoholbedrijven. Dus ze hebben dezelfde belangen bij de verkoop van alcohol. Dünnbier: “De nieuwe CEO van Diageo – een van de grootste alcoholbedrijven ter wereld – is afkomstig uit de tabaksindustrie [Debra Crew werkte bij Reynolds American Inc, een dochter van British American Tobacco, red.]. Dus ze zitten in elkaars bestuur, ze gebruiken dezelfde denktanks, pr-bureaus, advocatenkantoren, en ga zo maar door. Het is gewoon hetzelfde netwerk.”

‘Houd je regering verantwoordelijk’

Gevraagd wat hiertegen te doen, is Marquizo stellig als het om tabak gaat: ga zo ver mogelijk met de implementatie van het kaderverdrag FCTC van de WHO, omdat dat “op wetenschap is gebaseerd. Er bestaat geen twijfel over de effectiviteit van alle maatregelen die in het FCTC-verdrag staan. Ik zou zeggen, houd je regering verantwoordelijk. En eis je recht op om niet te worden blootgesteld. Bijvoorbeeld het recht op een rookvrije omgeving op openbare plaatsen en werkplekken, het recht dat je kinderen niet gebombardeerd worden met marketing van deze industrie.” En Dünnbier stelt dat bewustwording over de relatie tussen alcohol en kanker cruciaal is en dat mensen moeten horen dat ze beter kunnen stoppen met alcohol en tabak.

De podcast ‘Let’s Talk Cancer: Tobacco and alcohol – manipulative marketing and how to counter it’ is te beluisteren (en te lezen) op de website van de Union for International Cancer Control (UICC).

 

tags:  alcohol | kanker | social media | marketing | wetenschap | FCTC | frontorganisatie | onderzoek | lobby | tabaksindustrie | tabak