Kranten en andere media vormen zo’n beetje het enige overgebleven kanaal voor de tabaksindustrie om de publieke opinie en het tabaksbeleid te beïnvloeden. Sommige dagbladen lenen zich daar makkelijker voor dan andere, blijkt uit promotieonderzoek aan de Universiteit Maastricht.

Door de webredactie

De lobby van de tabaksindustrie gebruikt de journalistiek “om de publieke opinie over tabaksbeleid te beïnvloeden om nieuwe maatregelen tegen te houden, te vertragen of af te zwakken”, stelt onderzoekster Nikita Poole in een opinieartikel in Dagblad van het Noorden. Dagbladen en andere media zijn vrijwel nog het enige kanaal voor de tabakslobby om publiek en politici te beïnvloeden sinds reclame en marketing verboden werden en contacten van de industrie met de overheid ingeperkt zijn, juist om te voorkomen dat de branche invloed heeft. “Het is zorgelijk dat de industrie zo makkelijk een platform in onze media krijgt”, aldus Poole, promovendus bij de Universiteit Maastricht en Onderzoeksinstituut IVO. Zij roept media op zich te bezinnen.

Poole deed met een team collega’s onderzoek naar de berichtgeving in tien Nederlandse kranten over drie beleidsmaatregelen: accijnsverhoging van 1 euro per pakje, neutrale verpakkingen en het uitstalverbod in supermarkten. De onderzoekers tonen aan dat de tabaksindustrie nog altijd ‘substantieel’ in krantenartikelen over het tabaksbeleid aan het woord komt. Als kranten negatief over maatregelen schrijven, komt dat vooral door de inbreng van de tabakssector. Het toont ‘de macht’ van de industrie en bondgenoten om de manier waarop er over het beleid wordt geschreven te veranderen, aldus het onderzoek, dat in British Medical Journal (BMJ) is gepubliceerd.

Industrie in een op drie artikelen aan het woord

De wetenschappers analyseerden in totaal 134 nieuwsartikelen die tien Nederlandse dagbladen tussen november 2017 en november 2019 over het tabaksbeleid publiceerden. De tabaksindustrie en haar bondgenoten kwamen in 38 (28 procent) van de artikelen voor omdat ze werden geciteerd ofwel zelf opiniestukken schreven. In de onderzochte periode werd het Nationaal Preventieakkoord (2018), dat een rookvrije generatie als doel heeft, ingevoerd. Hierin zijn ook de drie maatregelen (accijnzen, verpakkingen, uitstalverbod) opgenomen. De industrie heeft zich er heftig tegen verzet en het is gelukt om via de VVD sommige maatregelen te vertragen en af te zwakken. “Op deze manier is het behalen van een Rookvrije Generatie in 2040 in gevaar gebracht”, schrijft Poole.

De Telegraaf tabakskrant

In een derde van de gevallen was de berichtgeving in de onderzochte periode neutraal van toon (33 procent), terwijl in 28 procent van de artikelen de maatregelen werden gesteund en in 28 procent het verzet ertegen de boventoon voerde. De overige 11 procent bevatte een gemengde mening.

De negatieve berichtgeving kwam vooral door de inbreng van de tabaksindustrie, die wees op de economische gevolgen en nadelen voor tabaksverkopers en de noodzaak van beleidsverandering ter discussie stelde, aldus de onderzoekers. In De Telegraaf waren de meeste artikelen (58 procent) gericht tegen de tabaksbeperkende maatregelen. Dat wekt geen verbazing. Jan Hein Sträter, directeur van de branchevereniging van de tabaksindustrie, kreeg van de krant in 2019 de ruimte om een opiniestuk tegen antirookmaatregelen in het Nationaal Preventieakkoord te schrijven. En in 2021 ontstond een rel toen de krant ondanks het reclameverbod een paginagrote advertentie van Philip Morris voor alternatieve tabaksproducten plaatste. In de top-4 van dagbladen met de grootste oplagen volgden na De Telegraaf het Algemeen Dagblad (39 procent) en de Volkskrant (32 procent) met de meeste berichten met negatieve toonzetting over antirookmaatregelen, al was hun berichtgeving verder evenwichtiger, aldus de studie. In Het Financieele Dagblad, naar oplage de zevende krant die werd onderzocht, was 34 procent van de artikelen tegen beleidsmaatregelen gericht.

 

Frontgroepen doen het woord

Overigens kwamen in de artikelen vooral bondgenoten van de tabaksindustrie aan het woord: organisaties van tabaksverkopers, ‘belangengroepen’ van rokers en dampers, en werkgeversorganisatie VNO-NCW. Omdat deze ‘frontgroepen’ de argumenten presenteren, ontstaat ‘de schijn van wijdverbreide steun’ voor de positie van de tabaksindustrie, schrijft Poole. De argumenten winnen aan kracht, omdat deze clubs een beter imago hebben dan de tabaksfabrikanten zelf, die door het publiek als ‘onbetrouwbaar en onethisch’ worden gezien, aldus de onderzoekers.

Tabaksindustrie schetst dystopisch narratief

De onderzoekers telden twintig argumenten die door de industrie worden gebruikt. Ze spreken van een ‘dystopisch narratief’, waarbij de industrie de kosten van de antitabaksmaatregelen voor de samenleving, economie, industrie en gezondheid ‘verzint of overdrijft’, terwijl de voordelen voor de maatschappij worden ontkend. “Neem bijvoorbeeld het argument dat een accijnsverhoging niet werkt omdat mensen toch blijven roken, terwijl we allang weten dat een accijnsverhoging juist de meest effectieve antitabaksmaatregel is”, stelt Poole.

Het meest gebruikte argument van de industrie tegen tabaksmaatregelen is dat deze betuttelend en een inbreuk op de vrijheid zouden zijn. Dit kan een ‘krachtig argument’ zijn in Nederland, waar de regeringspartij VVD de overtuiging heeft dat roken een vrije keuze is van volwassenen, aldus de onderzoekers. In werkelijkheid beginnen rokers echter op jonge leeftijd nog onbewust van de gevaren te experimenteren met tabak en e-sigaretten, waarna ze verslaafd raken en er van vrije wil geen sprake is.

Oproep voor de toekomst

De onderzoekers kijken ook naar de toekomst. “We verwachten dat deze argumenten opnieuw worden gebruikt tegen het tabaksverkoopverbod in supermarkten”, dat in 2024 van kracht wordt, twitterde Nikita Poole. In het Dagblad van het Noorden roept ze de journalistiek op om de lobby geen podium meer te bieden: “Het is zorgelijk dat de industrie zo makkelijk een platform in onze media krijgt. De poortwachters van de media moeten zich afvragen of ze dat zo willen laten. Door de tabaksindustrie een platform te geven, steun je haar.”

De mediastudie werd gedaan door onderzoekers verbonden aan Maastricht University, University of Bath en het Trimbos-instituut en is gefinancierd door het Longfonds, de Nederlandse Hartstichting, KWF Kankerbestrijding, Trombosestichting Nederland en het Diabetes Fonds.

 

tags:  aerosol | IVO | publieke opinie | Preventieakkoord | media | PMI | frontorganisatie | tabakslobby | onderzoek | VVD | tabaksindustrie | tabaksbeleid