‘Modern oral products’ heten de nicotinezakjes bij British American Tobacco. De vier grote tabaksfabrikanten hebben allen van doen met de tabaksvrije snus die snel aan populariteit wint. Voor het te laat is moet Big Tobacco op dit vlak effectief de pas afgesneden worden.

Door de webredactie

De wereldwijde sigarettenmarkt krimpt onder invloed van de toenemende regulering op tabak. Om de toekomst van de sector ‘veilig’ te stellen, investeren multinationale tabaksfabrikanten in verschillende nieuwere nicotine- en tabaksproducten, waaronder de tabaksvrije nicotinezakjes, die vaak als snus worden aangeduid. De originele Zweedse snus, in de rest van de EU verboden, bestaat uit tabak die onder de bovenlip wordt gestopt. De tabaksvrije variant bevat alleen een poeder dat nicotine afgeeft en is bedacht om de EU-regelgeving te omzeilen.

Onder jongeren vinden deze ‘next generation products’ steeds meer aftrek. Recent bleek dat de tabaksvrije snus in Nederland ondanks het verkoopverbod onder (jonge) kinderen nog populairder is dan eerder werd gedacht. Onderzoekers hebben al gewaarschuwd dat nicotinezakjes vooral jongeren en niet-rokers aanspreken, omdat ze worden verkocht in verschillende fruitsmaken, in aantrekkelijke verpakkingen en discreet kunnen worden gebruikt (anders dan e-sigaretten). Veel van de zakjes bevatten hoge tot zeer hoge doses nicotine, reden waarom ze in Nederland inmiddels zijn verboden.

Dat de grote tabaksfirma’s in dit product geïnteresseerd zijn hoeft niet te verbazen. De website Tobacco Tactics, dat onder de Tobacco Control Research Group van de University of Bath valt, publiceerde de betrokkenheid van Big Tobacco bij traditionele snus en de afgeleide nicotinezakjes.

British American Tobacco

In mei 2005 begon British American Tobacco (BAT) al met pilots met snus (met tabak) in Zuid-Afrika en Zweden, gevolgd door proeven in Noorwegen en Canada, plus een ‘beperkte consumententest’ in Japan. Allemaal zonder veel succes, in 2011 stopte BAT er grotendeels mee. Maar in 2019 stapte de tabaksfabrikant wel in de tabaksvrije nicotinezakjes. In het Verenigd Koninkrijk en vervolgens Europa bracht het Lyft op de markt en Velo in de VS. Inmiddels heeft BAT al zijn zogenoemde ‘moderne orale producten’ onder het Velo-merk gebracht, waarvoor het onder meer via de Formule1 adverteert. Als enige van de grote tabaksfirma’s test BAT de nicotinezakjes ook in lage- en middeninkomenslanden als Kenia, Pakistan en Indonesië.

Japan Tobacco International

Het Britse Gallaher, in 2007 overgenomen door Japan Tobacco International (JTI), was in 2002 de eerste grote tabaksfabrikant die traditionele snus aan zijn productportfolio in Europa toevoegde door de Zweedse snusfabrikant Gustavus over te nemen. Sinds 2017 verkoopt JTI snus in Noorwegen en Zweden via zijn volledige dochteronderneming Nordic Snus.

Sinds 2018 brengt JTI ook tabaksvrije nicotinezakjes op de Europese markt onder de naam Nordic Spirit. In een rapport uit 2020 verklaarde JTI dat de zakjes in negen landen worden verkocht en dat het 70 procent van de Britse markt in handen zou hebben. Het bedrijf voert als extra verkoopargument aan dat het product ‘duurzaam geproduceerd’ is.

Imperial Brands

Imperial Brands, het op één na grootste tabaksbedrijf in Europa, betrad de snus-markt (toen nog als Imperial Tobacco) in september 2005, toen het een aandeel van 43 procent in het Zweedse Skruf snus verwierf, dat in 2008 helemaal in handen van Imperial kwam. Imperial verkocht Skruf, zijn belangrijkste premiummerk, in Zweden en Noorwegen, en Knox, een voordelige variant, alleen in Zweden. In mei 2018 lanceerde Imperial Brands een versie van zijn snusmerk Skruf zonder tabak, genaamd Skruf Super White, in Zweden en Noorwegen. Dit product wordt nu in Europa aangeboden onder de naam ZoneX.

Philip Morris International

Philip Morris International (PMI) is de laatste van de ‘big four’ die zich op de tabaksvrije snus-markt stort. Begin 2021 stelde PMI in een presentatie aan investeerders dat het bedrijf de ‘aantrekkelijke economische aspecten’ van deze kleine, maar groeiende productcategorie in de gaten had gekregen. In mei vorig jaar nam het dan ook de Deense snusfabrikant AG Snus over, die nicotinezakjes produceert. In juli 2021 kondigde PMI aan dat het Fertin Pharma had overgenomen, een bedrijf dat gespecialiseerd is in producten voor ‘nicotinevervangende therapie’. Op dat moment begon PMI ook te verwijzen naar nicotinezakjes als ‘moderne orale producten’, net zoals BAT doet.

Enorme groeimarkt

Een Amerikaanse marktonderzoeker waardeerde de wereldwijde markt voor nicotinezakjes op 2,33 miljard dollar (2,17 miljard euro) in 2020 en verwacht de komende jaren een spectaculaire groei tot 21,84 miljard dollar (20,32 miljard euro) in 2027. In vergelijking met de wereldwijde sigarettenmarkt van zo’n 900 miljard dollar (837 miljard euro) is dat een schijntje, maar toch is het geen wonder dat de grote tabaksfirma’s erin springen en met hun marketingkracht die voorspelling vast waar zullen maken.

De tabaksindustrie gebruikt ondertussen vaak de ‘Swedish Experience’ om haar verhaal over schadebeperking (harm reduction) te ondersteunen. De Zweden zouden weinig roken en minder aan tabak gerelateerde ziekten krijgen, omdat snus in het land beschikbaar is. Onderzoekers betoogden echter dat dit het resultaat is van effectieve maatregelen tegen tabaksgebruik, en niet noodzakelijkerwijs toe te schrijven is aan de grotere beschikbaarheid van snus.

Verstoorde verbindingen in hersenen

Uit nieuw Amerikaans onderzoek blijkt dat hoe vaker jongeren online reclame voor tabaksproducten zien, hoe groter de kans is dat ze rookloze tabaksproducten zoals nicotinezakjes gaan gebruiken. Dit effect van blootstelling aan social media-marketing van rookloze nicotineproducten overtreft de impact van het bestaande tabaksontmoedigingsbeleid. De onderzoekers stellen dat de uitkomsten van hun onderzoek sterke argumenten bieden voor het strenger reguleren van reclame voor nieuwe tabaksproducten, waaronder rookloze producten, op social media en betere controle op digitale marketingtechnieken die gericht zijn op jongeren.

Esther Croes, arts-epidemioloog bij het Trimbos-instituut, warschuwde onlangs nog op Nu.nl voor de gevaren van de tabaksvrije snus. Volgens haar schuilt het gevaar van snus in de toevoeging van nicotine. “Dat werkt verslavend. Zeker op een jongerenbrein dat zich nog volop aan het ontwikkelen is. Het verstoort verbindingen in de hersenen die niet op een later moment opnieuw aangelegd kunnen worden. Ook kan het leiden tot problemen met de cognitieve functie van onze hersenen, zoals het geheugen.”

Antwoord op Kamervragen over snus

Staatssecretaris Van Ooijen (Volksgezondheid) stelt in deze week gepubliceerde antwoorden op vragen van de Kamerleden Heerema en Rajkowski (beiden VVD) dat hij met de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) bespreekt hoe de handhaving van het (online) verkoopverbod van snus geïntensiveerd kan worden. Hij erkent dat die intensivering nodig is, maar doet tegelijkertijd een beroep op verkopers om snus niet langer aan te bieden, en op het publiek om het niet te kopen en te gebruiken vanwege de gevaren ervan. Volgens Van Ooijen heeft de NVWA verschillende importeurs inmiddels zover gekregen dat zij hun voorraden hebben weggedaan. Verschillende (buitenlandse) websites hebben gehoor gegeven aan de oproep de verkoop in Nederland te staken. Voor de aanpak van illegale verkoop via social media put Van Ooijen verder hoop uit de inmiddels in de EU aangenomen Digital Services Act, die in 2024 van kracht moet worden en die social media-platforms gaat verplichten in te grijpen tegen dergelijk illegaal aanbod.