En weer is gebleken dat jongeren onder de 18 jaar nog altijd makkelijk aan rook- en dampwaren kunnen komen. Vooral bij cafetaria’s en horecagelegenheden is het makkelijk tabak scoren. Wanda de Kanter zegt tegen de verkopers die zich niet aan de wet houden: “Neem uw verantwoordelijkheid.”

Door de webredactie

Het overgrote deel van jongeren onder de 18 die in 2020 hebben geprobeerd om tabak aan te schaffen, probeert dat bij tabakswinkels te doen (77 procent) of bij cafetaria’s (44 procent) en horecagelegenheden (33 procent). Dat blijkt uit onderzoek van Breuer en Intraval in opdracht van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA).  De slaagkans voor een tabaksaankoop is het hoogst bij cafetaria’s en horecagelegenheden (beide 85 procent), ondanks het verkoopverbod van dat soort artikelen aan mensen onder de 18. Dat meldt de NVWA op haar website.

Het onderzoek is per enquête uitgevoerd, er hebben meer dan 7500 jongeren meegedaan. Een klein deel van de 14- en 15-jarigen (8 procent) heeft in 2020 wel eens tabaksproducten voor zichzelf en/of anderen gekocht. Onder de 16- en 17-jarigen ligt dat percentage hoger (12 procent). Als jongeren tabak willen kopen doen ze dat vooral na schooltijd of voor het uitgaan.

Internetaankopen

Een op de vijf jongeren deed ook tabaksaankopen via internet. Ruim de helft werd gevraagd leeftijd en geboortedatum in te vullen en het merendeel heeft toen onjuiste gegevens ingevuld. Op het moment van bezorgen werd in 43 procent van de gevallen gevraagd naar leeftijd en een identiteitsbewijs.

Andermans identiteitsbewijs

Een op de vijf ondervraagden zegt ook bij de aanschaf van tabaksproducten het identiteitsbewijs te gebruiken van iemand die ouder is. Eenzelfde aantal gebruikt zelfs een vervalst identiteitsbewijs.

E-sigaretten worden in mindere mate gekocht (4 procent zegt het te hebben geprobeerd). De slagingskans varieert van 78 procent bij supermarkten tot 81 procent bij speciaalzaken. Blijkbaar doen deze tabaksverkopers minder moeilijk over de verkoop van e-sigaretten dan van reguliere tabaksproducten.

NVWA doet inspecties

De NVWA is belast met de handhaving van de Tabakswet en dus ook met de naleving van het verbod op verkoop aan jongeren onder de 18. Op haar website doet de NVWA verslag van de controles die in 2020 zijn uitgevoerd, door middel van een 17-jarige testkoper die in opdracht van een NVWA-inspecteur een aankoop probeert te doen: “Bij de 440 inspecties die de NVWA in 2020 heeft uitgevoerd bleek 245 keer dat de verkoper de leeftijd niet goed controleerde.”

Overtreders worden beboet

De inspecteurs van de NVWA observeren ook bedrijven die mogelijk tabak verkopen aan jongeren. “Bij deze observaties wordt opgetreden bij heterdaadsituaties. Dit is in 2020 56 keer gebeurd. Alle verkopers die door inspecteurs van de NVWA zijn betrapt op het verkopen van tabaksproducten of dampwaren aan jongeren onder de 18 hebben een bestuurlijke boete gekregen. Als de NVWA binnen twaalf maanden drie overtredingen van de leeftijdsgrens constateert, wordt de tabaksverkoop tijdelijk stilgelegd. Deze zogenoemde 3 strikes-out-maatregel heeft de NVWA in 2020 opgelegd aan een tabaksspeciaalzaak en aan een kleine supermarkt.”

In februari meldde staatssecretaris Blokhuis ook al dat de naleving van de tabaksleeftijd een zooitje was. Dat deed hij op basis van het ‘Landelijk onderzoek naar de naleving van de leeftijdsgrens bij alcohol- en tabaksverkoop 2020’, uitgevoerd door Bureau Objectief. Uit dat onderzoek bleek dat de helft van de jongeren die een aankoop wilde doen, daarin slaagde.

Vergunningstelsel biedt oplossing

Om ervoor te zorgen dat de NVWA beter kan handhaven en de controle op de verkoop verbetert, zou een vergunningstelsel voor de verkoop van tabaksproducten ingevoerd moeten worden. Rookpreventie Jeugd en TabakNee pleiten al enkele jaren voor zo’n stelsel. Het Trimbos-instituut en het Amsterdam-UMC hebben zich daar onlangs positief over uitgelaten. Door een vergunningstelsel in te voeren, kan het aantal verkooppunten drastisch worden ingeperkt tot alleen tabaksspeciaalzaken en wordt het daardoor behapbaar voor de NVWA om alle verkooppunten te controleren. Daarbij vervalt de optie om tabak in cafetaria’s en horecagelegenheden aan te schaffen, precies daar waar er volgens het onderzoek van Breuer en Intraval voor jongeren een grote slagingskans is. Het Amerikaanse ChangeLab Solutions heeft een handboek uitgebracht voor de invoering van een vergunningstelsel. Daar zou de overheid mee aan de slag kunnen.

De Kanter doet oproep aan verkopers

Tot die tijd is het aan verkopers van tabak om zich aan de wet te houden en jongeren geen rook- of dampwaar te verkopen. “Neem uw verantwoordelijkheid”, zegt Wanda de Kanter, voorzitter van Rookpreventie Jeugd, in een reactie tegen verkopers van tabak die een oogje toeknijpen. “Jullie moeten echt iets doen tegen de verkoop aan kinderen.”