De helft van de minderjarigen die proberen sigaretten te kopen, lukt dat. Demissionair staatssecretaris Blokhuis noemt dit onderzoeksgegeven “ronduit teleurstellend”, maar harde maatregelen blijven uit.

Door de webredactie

Jongeren onder de achttien jaar kunnen nog steeds op veel plekken tabak kopen. Dat schrijft demissionair staatssecretaris Paul Blokhuis (Volksgezondheid) in een brief van 27 januari aan de Tweede Kamer. Blokhuis baseert zich op het ‘Landelijk onderzoek naar de naleving van de leeftijdsgrens bij alcohol- en tabaksverkoop 2020’, uitgevoerd door Bureau Objectief.

Nalevingspercentages

“De hoogste nalevingspercentages bij tabaksverkoop hebben ketensupermarkten (68,2%), tabaksspeciaalzaken (48,6%) en avondwinkels (43,8%),” schrijft Blokhuis in zijn brief. Daarna volgen de tankstations (40,8%), cafetaria’s (40,2%) en horecagelegenheden (32,4%). De zelfstandige supermarkten (niet lid van een keten, red.) (25,3%) en thuisbezorgkanalen (11,2%) hebben het laagste nalevingspercentage. “Vergeleken met het vorige onderzoek uit 2016 doen in 2020 alleen horecagelegenheden, cafetaria’s en thuisbezorgkanalen het beter. Bij ketensupermarkten en tabaksspeciaalzaken is het nalevingspercentage gedaald, bij tankstations zelfs significant gedaald. Het gewogen nalevingscijfer is van 51,4% (2016) naar 50,6% (2020) dan ook iets gedaald.”

In gewone mensentaal: ongeveer de helft van de minderjarigen in Nederland die een poging wagen tabak te kopen, slaagt hierin. Blokhuis noemt de nalevingscijfers “ronduit teleurstellend”.

Maatregelen

Ook de NVWA (de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit) voerde in 2020 (risicogerichte) testkoopinspecties uit - in totaal 440, waarvan bij 245 (56 procent) een overtreding werd geconstateerd en een maatregel (lees: boete) werd opgelegd. Net als bij het onderzoek van Bureau Objectief maken de zelfstandige supermarkten het weer heel bont: bij 71 procent werd een maatregel opgelegd. Bij de horeca: 57 procent, tankstations: 51 procent, tabaksspeciaalzaken: 56 procent en bij de ketensupermarkten werd bij 41 procent een maatregel opgelegd.

Standaard-riedel

De onderzoeken naar handhaving van de tabaksleeftijd is een jaarlijks terugkerend drama. Sinds 2014 is het een komen en gaan van jonge mysteryshoppers (testkopers) bij allerlei verkooppunten van tabak en vanuit diverse opdrachtgevers. Op een enkele uitschieter na kwamen dezelfde slechte handhavingscijfers uit de bus. De handhaving van de tabaksleeftijd is zo goed als failliet.

Ook kwamen en komen de staatssecretarissen - eerst Martin van Rijn, nu Paul Blokhuis - met een standaard-riedel over de leeftijdsinspectiepoppenkast: ze uiten hun zorgen, er moeten nieuwe inspecties komen, de branche moet zijn verantwoordelijkheid nemen... kan de NIX18-campagne misschien beter?
In het voorjaar van 2019 liet Blokhuis weten dat hij zijn hoop heeft gevestigd op het Nationaal Preventieakkoord, waarin “effectieve maatregelen” zijn voorgesteld om de beschikbaarheid van tabaksproducten via verkooppunten verder te beperken. Hoe staat het daarmee?

Tabakspusherslobby

Om te beginnen, hoeveel tabaksverkooppunten telt Nederland? Er zijn verschillende getallen in omloop, van 30.000 tot 60.000. Blokhuis gaat uit van 16.000 tabaksverkooppunten. Volgens hem gloort er licht aan het eind van de tunnel: in 2022 worden de sigarettenautomaten verboden, online verkoop van tabak mag vanaf 2023 niet meer en in 2024 mogen supermarkten (goed voor 55 procent van de tabaksomzet in Nederland) geen tabak meer verkopen. Maar die mogen dus nog drie jaar hun goddelijke gang gaan.

“De verwachting is dat dit tot 2030 zorgt voor 120.000 minder rokers”, aldus Blokhuis. Een raadsel hoe hij aan dit aantal komt. Even opmerkelijk is dat Blokhuis de tabaksverkoop via tankstations niet in zijn brief vermeldt. Of zwijgt hij hier wijselijk over? Tankstations zijn pas na 2030 aan de beurt. Dat moet een sterke lobby zijn geweest van tabakspushers-organisaties BETA, BOVAG en VNPI.

Nieuwe testkoopinspecties

Hoe wil Blokhuis dit nijpende nalevingsprobleem oplossen? Met nieuwe testkoopinspecties door de NVWA. En: “Dit onderzoek laat zien dat de ondersteuning van verstrekkers met de instrumenten om de naleving te verbeteren (e-learning voor verstrekkers, handreiking gemeenten, NIX18-campagne) nodig blijft.” Een tikje naïef.

Je zou verwachten dat Blokhuis die het hart op de juiste plek heeft als het gaat om tabaksontmoediging, de alarmerende cijfers aangrijpt om op de trom te slaan en de tabaksverkoopverboden bij supermarkten en tankstations te vervroegen. Blokhuis krijgt van de Tweede Kamer zelfs alle ruimte om het preventiebeleid te intensiveren. Recent zette een motie van de Partij voor de Dieren de VVD op dit punt buitenspel. In principe zou Blokhuis het aantal verkooppunten sneller kunnen terugdringen en een vergunningstelsel voor tabaksverkoop in kunnen voeren. Omdat de tijd tot de verkiezingen maar kort is, zou hij dit beleid alvast in de week kunnen leggen voor zijn opvolger. Hup, Blokhuis, wat houdt je nog tegen?