In een uitgebreid artikel in Elsevier komt aan het licht dat deskundigen van het Trimbos-instituut en de Universiteit van Maastricht pessimistisch zijn over het behalen van de doelstellingen in het Nationaal Preventieakkoord. De goede bedoelingen van het akkoord worden gesmoord in politieke compromissen.

Door de webredactie

In weekblad Elsevier is een groot artikel gepubliceerd over het rookbeleid in Nederland. Waar rechtse partijen als VVD, PVV en FvD doorgaans de keuzevrijheid prediken en het roken van sigaretten daaronder scharen, en partijen en organisaties die voor overheidsingrijpen tegen roken zijn betuttelend noemen, valt op dat in dit artikel (alleen te lezen voor abonnees) gesteld wordt dat de overheid juist wel wat verder kan gaan.

In vergelijking tot Australië, het Verenigd Koninkrijk, Finland en Nieuw-Zeeland zijn de Nederlandse maatregelen vrij behoudend, terwijl hier nog altijd sprake is van zo’n 3 miljoen rokers en 30.000 jaarlijkse tabaksdoden. Ook neemt het aantal rokers in Nederland vergeleken met deze landen maar langzaam af.

Antirookdoelen

In november 2018 presenteerde staatssecretaris Blokhuis het Nationaal Preventieakkoord waarin nieuwe antirookdoelen werden gesteld die ervoor moeten zorgen dat er in 2040 een rookvrije generatie is. Daar is sprake van als minder dan 5 procent van de bevolking nog rookt. In 2019 was dat volgens het Trimbos-instituut nog 21,7 procent (een lichte afname). De maatregelen in het Preventieakkoord zijn tot stand gekomen in samenspraak en gepolder met zo’n zeventig organisaties. Het eindresultaat is voorspelbaar: compromissen. Het gaat onder meer om accijnsverhogingen, een displayban in supermarkten en het rookvrij maken van speeltuinen en sportverenigingen.

Poldermaatregelen

Volgens de door Elsevier geraadpleegde experts gaat Blokhuis zijn doel niet halen met deze poldermaatregelen. Esther Croes van het Trimbos-instituut zegt dat er best een aantal zinvolle maatregelen zijn genomen: “Het aantal rokers neemt wel af, maar heel langzaam.” Nog altijd beginnen er 75 jongeren onder de 18 dagelijks met roken. Van de 12- tot 16-jarigen rookte afgelopen maand 7,7 procent en 1,8 procent dagelijks. Maar de daling van jeugdige rokers vlakt af, meldt Elsevier, en het aantal rokers tussen de 20 en 24 jaar daalt zelfs al niet meer sinds 2014, meldde het Trimbos-instituut in juli. Croes: “Daarvan word ik pessimistisch.”

Accijnsverhogingen

Ook Gera Nagelhout, bijzonder hoogleraar gezondheid en welzijn van mensen met een lagere sociaaleconomische positie aan de Universiteit Maastricht, is maar matig enthousiast over de kabinetsplannen. Onderzoek laat bijvoorbeeld zien dat een flinke prijsverhoging effect heeft op het ontmoedigen van roken. Kleine prijsverhogingen hebben dat veel minder. Nagelhout tegen Elsevier: “Er komt één grotere verhoging, maar verder is Nederland meer van de kleine accijnsverhogingen.” Ook zijn die niet altijd ingegeven door gezondheidsoverwegingen, “maar soms omdat het meer geld oplevert”. Want als ineens veel rokers stoppen en er daardoor minder accijns binnenkomt, heeft het ministerie van Financiën, dat over de accijnzen gaat, een probleem met de begroting. Jaarlijks wordt er nog altijd op ruim twee miljard aan accijnsinkomsten gerekend in de rijksbegroting.

Hogeropgeleiden

Het antirookbeleid van de overheid heeft zich vooral op hogeropgeleiden gericht. Daar is ook een grotere afname van het aantal rokers te zien dan onder laagopgeleiden, die over het algemeen stug doorroken. Dat vooral hoogopgeleiden zijn gestopt, komt doordat de overheid heeft ingezet op informatiecampagnes. “Maar in Nederland hebben we 1,5 tot 2 miljoen laaggeletterden,” voegt Croes van het Trimbos-intituut toe. “Om hen te helpen, moeten hulpverleners zich beter in hen verplaatsen. Er moet echt op basisniveau uitleggen dat roken tijdens de zwangerschap slecht is.”

Nieuwe moties

Ondertussen proberen sommige politieke partijen de afname van het aantal rokers te versnellen met nieuwe moties. Begin maart nam de Tweede Kamer bijvoorbeeld een motie aan van Tweede Kamerleden Anne Kuik (CDA) en Carla Dik-Faber (ChristenUnie) die Blokhuis opdraagt nu al met supermarkten en tankstations in gesprek te gaan om het aantal tabaksverkooppunten flink terug te dringen. De VVD stemde tegen, omdat deze maatregel tegen het Preventieakkoord ingaat en met het bedrijfsleven afspraken zijn gemaakt die niet zomaar opzijgezet kunnen worden.

Beschermer van de tabaksindustrie

De VVD wil daarom dat er geen versnelling plaatsvindt. De partij neemt al sinds jaar en dag de tabaksindustrie in bescherming, en de coalitiepartijen laten dat klaarblijkelijk gewoon gebeuren. Ook het mantra dat roken een gewoonte is en geen verslaving, was tot voor kort heilig voor de VVD. Pas in mei 2019 bleek dat de partij begon in te zien dat er bij een verslaving juist geen sprake van keuzevrijheid meer is.

Uit het Elsevier-artikel blijkt dat de partij desondanks niet openstaat voor een versnelling van het terugdringen van het aantal rokers. Opvallend in het artikel is overigens wel dat de rol van de tabaksindustrie vrijwel onderbelicht blijft. Die probeert immers uit alle macht een efficiënt tabaksbeleid te saboteren.