Het aantal jongeren dat wel eens een sigaret heeft geprobeerd is in 2019 gelijk gebleven ten opzichte van 2017. Daarvoor was er nog wel sprake van een daling. Ook blijkt er onder lager opgeleiden meer gerookt te worden dan onder hoger opgeleiden en zijn er grote regionale verschillen. Jongeren zijn gaan experimenteren met heat-not-burn-producten en proberen nog altijd vaker een e-sigaret uit dan een gewone sigaret. Dat roept om extra overheidsmaatregelen.

Door de webredactie

In het najaar van 2019 heeft het Trimbos-instituut het Peilstationsonderzoek Scholieren uitgevoerd in groep 7/8 van het basisonderwijs en alle klassen van het voortgezet onderwijs. GGD en RIVM hebben onderzoek gedaan in het kader van de Gezondheidsmonitor Jeugd onder middelbare scholieren in de klassen 2 en 4. “Door de gegevens naast elkaar te leggen ontstaat een landelijk beeld van de langetermijntrends en kan tegelijkertijd ingezoomd worden op regionale verschillen,” zo schrijft het RIVM in een persbericht.

Uit het Peilstationsonderzoek Scholieren van het Trimbos-instituut blijkt dat het percentage scholieren dat ooit een sigaret heeft gerookt tot 2017 sterk was gedaald: van 54 procent in 1999 tot 17 procent in 2017. Maar de meting in 2019 komt ook uit op 17 procent. Daarmee blijkt de daling gestagneerd.

Opleidingsniveaus

In het Peilstationsonderzoek vallen vooral de grote verschillen op in roken tussen opleidingsniveaus: 24 procent van de scholieren op het VMBO basis-/kaderberoepsgericht heeft ooit gerookt versus 12 procent op het VWO. De afgelopen maand rookte 12 procent op het VMBO basis-/kaderberoepsgericht en 5 procent op het VWO. Voor het dagelijks roken zijn de percentages 4 op het VMBO basis-/kaderberoepsgericht en 0,5 op het VWO.

Daarnaast blijkt uit de Gezondheidsmonitor Jeugd 2019 van de GGD dat het aantal rokers per regio flink verschilt. Zo bevinden zich de meeste rokers in Amsterdam, Rotterdam-Rijnmond en in de noordelijke provincies van Nederland. Maar als het gaat om middelbare scholieren (2e tot 4e klas) bevinden de meesten zich in Friesland, Groningen, Overijssel en Zeeland.

Verder valt op dat jongeren ook vaker een e-sigaret dan een gewone sigaret gebruiken. Het percentage jongeren van 12 t/m 16 jaar dat ooit een e-sigaret heeft gerookt was in 2019 25 procent (wel een afname van 3 procent sinds 2017). Maar dat is nog altijd 8 procent meer dan het percentage 12- t/m 16-jarigen dat ooit een gewone sigaret heeft gerookt (17 procent).

Heat-not-burn

Voor het eerst is gevraagd naar het gebruik van heat-not-burn producten, waarvan de IQOS van Philip Morris de bekendste merknaam is. Het Trimbos-instituut meldt dat het percentage 12- t/m 16-jarigen dat ooit een heat-not-burn product heeft gerookt nu op 3 procent ligt. Van de jongeren die een heat-not-burn-product gebruikt doet 17 procent dit bijna elke week of vaker.

De cijfers van de in 2019 uitgevoerde onderzoeken laten zien dat op beide thema’s verdere stappen gezet moeten worden als staatssecretaris Blokhuis ervoor wil zorgen dat er in 2040 daadwerkelijk een rookvrije generatie is, zoals hij heeft vast laten leggen in het Nationaal Preventieakkoord. Het Trimbos meldt aan de NOS: “Er is nog veel winst te behalen. Dat kan bijvoorbeeld door intensivering van acties in het Nationaal Preventieakkoord en de regionale preventieakkoorden die nog worden afgesloten.”

Gezinssituaties

Gera Nagelhout, bijzonder hoogleraar gezondheid en welzijn aan de Universiteit Maastricht en Onderzoeksinstituut IVO, zei tegen RTL Nieuws dat er bij jongeren met een laag opleidingsniveau niet extra gericht moet worden op voorlichting op school, maar op hun gezinssituaties. “Voor die jongeren is roken iets wat je meekrijgt als je opgroeit. Je ziet je ouders roken, je broer, de hele buurt, je ooms en tantes. En soms roken mensen nog gewoon binnen. De pakjes liggen op tafel.”

Marc Willemsen, hoogleraar tabaksontmoediging aan de Universiteit Maastricht zei tegen dezelfde nieuwszender dat het belangrijk is om de prijzen te laten stijgen om roken verder te ontmoedigen: “Hoe jonger de roker, hoe gevoeliger voor de prijzen.” Ook kan het volgens Willemsen helpen om het aantal verkooppunten te verminderen. “Jongeren vinden altijd wel een plek waar ze sigaretten kunnen kopen. Vooral als ze minderjarig zijn, en ze kunnen niet naar de ene supermarkt omdat daar gecontroleerd wordt, dan gaan ze wel naar een andere.” Het zou volgens hem een idee zijn om sigaretten alleen nog maar in speciaalzaken te verkopen, waarvoor jongeren minder vaak een reden hebben om naar binnen te stappen. “Dan worden ze in de supermarkt niet verleid om sigaretten te kopen, als ze er alleen kwamen voor een zak chips.”

Stimulans

Nagelhout zegt tegen RTL Nieuws nog wel dat er ook veel te winnen valt met intensievere begeleiding, door een professional, in een groep, om te stoppen met roken. Vooral bij de mensen die lager opgeleid zijn: “Die hebben vaak wat hulp en stimulans van buitenaf nodig.” Die stimulans kan ook in de vorm van een beloning zijn: mensen stoppen volgens Nagelhout eerder als ze er geld voor krijgen.

Vorige week werd de voortgangsrapportage over de invoering van het Nationaal Preventieakkoord gepresenteerd. Daarin staat dat er voor de meeste doelstellingen die gehaald moeten worden om in 2040 een rookvrije generatie te hebben, al stappen zijn gezet. Daarbij wordt er ook enige aandacht besteed aan het rookgedrag van rokers met een lage sociaaleconomische status (SES).

Mogelijk werkt de dit jaar ingevoerde accijnsverhoging van 1 euro om in deze groep het rookgedrag terug te dringen. Volgend jaar wordt deze accijnsverhoging geëvalueerd en afhankelijk daarvan kan een pakje sigaretten mogelijk 10 euro gaan kosten. Daarnaast worden gemeenten gestimuleerd om aandacht te schenken aan lage SES rokers. Of alle voorgenomen maatregelen het gewenste resultaat zullen opleveren is uiteraard nog niet bekend.