Het voornemen van staatssecretaris Blokhuis om verleidelijke smaakjes in e-sigaretten te verbieden, is een gevaar voor de volksgezondheid. Dat beweert NSO, de vereniging die kleine tabakswinkels vertegenwoordigt. Wat zijn de argumenten?

Door Stella Braam

Het is 22 juni als Paul Blokhuis (Volksgezondheid) een brief aan de Tweede Kamer stuurt met de mededeling dat hij lekkere smaakjes in e-sigaretten wil verbieden. Er komen namelijk steeds meer aanwijzingen “dat de e-sigaret een opstapproduct is naar tabak en uit onderzoek van het RIVM blijkt dat de veelal zoete smaakjes het product aantrekkelijk maakt voor jongeren”. NSO, de brancheorganisatie voor de tabaks- en gemaksdetailhandel, schrikt zich een hoedje. Waarschijnlijk waren ze niet op de hoogte van dit plan, want deze vereniging, die zo’n 1600 kleine tabakswinkels vertegenwoordigt, is niet meer welkom op het ministerie van Volksgezondheid omdat ze ervan verdacht wordt een verlengstuk van de tabaksindustrie te zijn.

PR-tabaksstrategen

Dat de NSO, tegenwoordig NSO Retail, baalt van Blokhuis’ plan, is begrijpelijk. Tabak wordt ontmoedigd, maar er is een alternatief: de e-sigaret. Mét nicotine, dus klandizie verzekerd. In het pand te Zeist waar NSO zetelt, hebben de pr-tabaksstrategen alles op alles gezet om met geloofwaardige argumenten te komen tégen het verbod op verleidelijke smaakjes zoals fruit, snoep en koek. Ze hebben het slim aangepakt en de publicaties van gerenommeerde organisaties bestudeerd, zoals van het Trimbos-instituut, dat onderzoek doet naar roken en e-sigaretten, en van het RIVM. Natuurlijk kwam professor Gera Nagelhout goed van pas, die in een opiniestuk in de Volkskrant schreef dat een verbod op smaakjes contraproductief zou kunnen zijn.

Lobbybrief

Het is 7 juli als de lobbybrief van NSO Retail tegen het verbod op lekkere e-liquids, ondertekend door voorzitter Jos Zuijdwijk, in de mailboxen ploft van de woordvoerders van de vaste commissie VWS en de woordvoerders MKB van de vaste commissie EZK. Hebben de Tweede Kamerleden deze brief meteen in de prullenbak gesmeten, op grond van het door Nederland ondertekende antirookverdrag FCTC? Daarin staat vermeld (artikel 5.3) dat de overheid bij het maken van antirookbeleid de tabaksindustrie buiten de deur moet houden, en dat geldt ook voor parlementariërs. Maar de VVD bijvoorbeeld meent dat zij de vrijheid moet hebben om met wie dan ook te praten. En de woordvoerders MKB van de vaste commissie EZK hebben deze brief waarschijnlijk ook willen lezen. NSO-directeur Janwillem Burgering zit namelijk in het hoofdbestuur van MKB. De lijntjes naar de Tweede Kamer zijn kort.

Antitabaksbijbel

Wat staat er in deze brief, die TabakNee in handen gespeeld kreeg van een Tweede Kamerlid? Uiteraard de te verwachten argumenten van Big Tobacco. Smaakjesrokers zullen in onze buurlanden gaan shoppen. Het verbod zal tot “illegaliteit” leiden en gebruikers zullen “zelf gaan experimenteren met smaakjes met alle gezondheidsrisico’s van dien”. Bovenal is NSO “bijzonder verrast”, omdat deze maatregel niet is genoemd in het Nationaal Preventieakkoord – alsof de voorstellen van de vergaderaars aan de ‘tabakstafel’ een antitabaksbijbel zou zijn waar politiek Den Haag zich aan moet houden.
“Al vanaf het begin was duidelijk dat het streven in het Nationaal Preventieakkoord om tot een rookvrije generatie in 2040 te komen, nogal ambitieus was,” zegt arts-epidemioloog Esther Croes van het Trimbos-instituut. “Dan is het legitiem om zwaardere maatregelen te nemen dan in het Preventieakkoord zijn genoemd. Als je een rookvrije generatie wilt, is het logisch dat je inzet op de bescherming van jongeren en dus de lekkere smaakjes verbiedt die hen tot het gebruiken van een e-sigaret zouden kunnen verleiden.”

‘Enorm negatieve impact’

In de lobbybrief staat echter geen woord over het beschermen van de gezondheid van jongeren. De tabaksbranche vreest vooral voor de “grote economische gevolgen voor onze leden”, aldus NSO-voorzitter Zuijdwijk. Zijn achterban gaat al gebukt onder “verstrekkende maatregelen die voortvloeien uit het Nationaal Preventieakkoord”. De mentholsigaretten moesten uit de schappen (maar daar werd wat op gevonden), plus “een accijnsverhoging die nog nooit zo hoog is geweest” (in praktijk zijn er nog volop goedkope sigaretten te koop). “Al deze maatregelen hebben een enorme negatieve impact op de omzet en de bedrijfsvoering van onze ondernemers.”

Zuijdwijk wekt de indruk dat de winkels overvallen zijn door deze maatregelen. Onzin, zegt Esther Croes van het Trimbos-instituut: “Deze zijn ruim van tevoren aangekondigd en voor een deel het gevolg van Europese afspraken. Helaas gaat de daling van het aantal rokers in Nederland zo hard nog niet. Met de geleidelijke afname van rokers – die niet eens 1 procentpunt per jaar bedraagt – heeft de branche alle tijd zich te gaan richten op de verkoop van andere handelswaar.”

Gevaar voor de volksgezondheid?

In de brief beweert de tabaksbranche dat een verbod op lekkere smaakjes in de e-sigaret een gevaar voor de volksgezondheid is. Het zou er namelijk toe leiden dat vapers weer gaan roken en dat rokers niet op de minder schadelijke-e-sigaret zullen overstappen. Wat zijn hun argumenten en hoe onderbouwen ze die?

De tabaksbranche baseert zich op onderzoek van het Trimbos-instituut. Het zou wel meevallen met jongeren die een e-sigaret uitproberen: “Ondanks de ruime aanwezigheid van smaakjes voor e-sigaretten concludeert het Trimbos-instituut naar aanleiding van recent onderzoek dat het aantal jongeren dat experimenteert met e-sigaretten afneemt en dat het aantal dat regelmatig e-sigaretten gebruikt nog steeds zeer beperkt is: ‘Een kwart van de 12- tot en met 16-jarige jongeren in het voortgezet onderwijs heeft ooit een e-sigaret gebruikt [...]’.” Croes: “Noemen zij een kwart zeer beperkt? Dat is meer dan het aantal jongeren dat wel eens heeft gerookt.”

“Eén op de tien gebruikers gebruikt de e-sigaret bijna elke week of vaker.” Croes: “Dat is een gigantisch aantal jongens en meisjes, als je in ogenschouw neemt dat dit product bedoeld is als laatste redmiddel voor de verstokte roker.”

‘Achteraf gezien’

De brief van NSO stelt dat de e-sigaret veel minder schadelijk is dan een gewone en dat de volksgezondheid in gevaar is als die minder schadelijke sigaretten ontmoedigd worden. Zij baseert zich onder meer op het opinieartikel in de Volkskrant van 19 september 2019 van Gera Nagelhout, bijzonder hoogleraar Gezondheid en Welzijn van Mensen met een lagere sociaaleconomische positie aan de Universiteit Maastricht en verbonden aan het onderzoeksinstituut IVO dat onderzoek doet naar gezondheid, leefstijl en welzijn van mensen met een lagere sociaaleconomische positie. Nagelhout beweerde onder meer dat Engelse onderzoekers hebben ingeschat dat “e-sigaretten 95 procent minder schadelijk zijn dan tabakssigaretten”.

Nagelhout: “Het is niet prettig wanneer je als gezondheidswetenschapper wordt geciteerd door de tabaksindustrie. En dat ze uit mijn opiniestuk alleen de stukken halen waarin ik positieve kanten van de e-sigaretten belicht en niet de negatieve kanten, zoals het risico dat jongeren of niet-rokers dit product gaan gebruiken.” Nagelhout zegt dat ze achteraf gezien de bewering dat e-sigaretten 95 procent minder schadelijk zijn dan de gewone, misschien beter had kunnen weglaten. Maar: “Ik beschreef slechts dat dit een inschatting was van Britse onderzoekers en wilde duidelijk maken dat e-sigaretten veel minder schadelijk zijn dan tabak.” Die inschatting was door onder andere The Lancet al in 2015 onderuit gehaald en naar het domein van de fakeonderzoeken verwezen. Was Nagelhout hier niet van op de hoogte? “Dat had ik toen, denk ik, nog niet gelezen.”

Langetermijngevolgen

Het Trimbos-instituut stelt dat rokers die volledig overstappen op e-sigaretten in mindere mate worden blootgesteld aan schadelijke stoffen, afgezien van nicotine en verschillende metalen, wat kan zorgen voor minder negatieve gezondheidseffecten. Maar intussen wordt steeds meer bekend over de schadelijkheid van e-sigaretten. Zo suggereren steeds meer studies dat e-sigaretgebruik in zekere mate schadelijk zou kunnen zijn voor luchtwegen, hart- en vaatstelstel, de ontwikkelingen van de hersenen en tot chronische ontstekingsziekten en weefselschade zou kunnen leiden. Nagelhout erkent dit en zegt dat dit goed gemonitord en onderzocht moet worden.

Croes concludeert dat er veel beperkingen zijn in het beschikbare onderzoek naar e-sigaretten. Ook zijn nog veel onderwerpen onvoldoende onderzocht om een gebalanceerd eindoordeel te kunnen vellen over het netto volksgezondheidseffect van de e-sigaret. “Wel is duidelijk dat e-sigaretten minder veilig zijn dan eerder werd gedacht. Uitgaande van het voorzorgsprincipe is de Nederlandse volksgezondheid het meest gebaat bij ontmoediging van het gebruik van e-sigaretten en het beperken van het gebruik tot de groep rokers die het echt niet lukt om te stoppen met roken met de bewezen effectieve hulpmiddelen.” Want, zegt Croes: “Wat zijn de gevolgen van e-sigaretten op de lange termijn? Dat weten we nog niet.” Volgens haar is het belang voor de volksgezondheid “totaal onduidelijk”.