Sinds 1 april dit jaar zijn sigaretten en shag flink duurder geworden. Toch kunnen rokers drie maanden later nog steeds een goedkope peuk opsteken. Hoe kan dat? TabakNee ging op onderzoek uit.

Door Stella Braam

Het is 22 juni als ik een tabakswinkel in het centrum van Amsterdam binnenstap. “Heb je nog sigaretten voor de oude prijs?” Een vraag die menig verstokte roker na elke accijnsverhoging aan een tabakswinkelier stelt. “Ik verkoop alleen maar sigaretten voor de oude prijs,” zegt de verkoper. Hij graait onder de toonbank en zwaait met sloffen mentholsigaretten, die sinds 20 mei verboden zijn. Daarna toont hij een slof (10 pakjes met 20 sigaretten erin) van John Player Red, een merk van tabaksmultinational Imperial Brands. De prijs bedraagt 62 euro, één pakje kost dus 6,20. Waarom is dat pre-accijnspakje nog steeds te koop? En er komt nóg een vraagteken bij: na de accijnsverhoging van 1 april jl. – 1 euro op een pakje sigaretten – zou een pakje John Player Red 7,20 moeten kosten. Maar de officiële prijs, aldus de website van John Player, bedraagt 7 euro. Dat is 20 cent minder dan die euro extra accijns. Wat is hier aan de hand?

Zijn sigaretten sinds de accijnsverhoging in tabakswinkels (en supermarkten) wel meteen 1 euro duurder geworden? Of kan de roker toch nog aan – legale – ‘goedkope’ sigaretten of shag komen? Zijn er misschien nog andere manieren om legaal goedkoop te roken? Met deze vragen struin ik van begin april tot en met 1 juli met enige regelmaat een stuk of tien tabakswinkels in het centrum van Amsterdam af.

Niet de bedoeling

Goedkope sigaretten en shag zijn niet de bedoeling: de regering streeft naar een rookvrije generatie in 2040, door middel van een combinatie van diverse maatregelen, zoals minder tabaksverkooppunten, uniforme en afstotende tabaksverpakkingen en steeds meer plekken waar je niet meer mag roken, zoals in speeltuinen, op en rondom schoolpleinen en op alle treinstations. Het meest probate middel om roken te ontmoedigen, is het duurder te maken door middel van accijnsverhogingen.

Staatssecretaris Paul Blokhuis (Volksgezondheid) benadrukt in zijn brief aan de Tweede Kamer van 22 juni jl. nogmaals het belang van verhogingen van de tabaksaccijns, “een bewezen effectieve maatregel bij het tegengaan van tabaksverslaving en de daarmee gepaard gaande ernstige gezondheidsschade”. En over de recente accijnsverhoging schrijft hij: “Ik ben blij met deze significante prijsverhoging en het is mijn doel dat de prijs door accijnsverhogingen verder verhoogd wordt naar 10 euro in 2023.”

Weinig tot niets van te merken

Maar tot op vandaag, drie maanden na de laatste accijnsverhoging, is in diverse Amsterdamse tabakswinkels weinig tot niets van de accijnsverhoging te merken. Een pakje Marlboro Prime (20 sigaretten), dat voor de accijnsverhoging 7,20 kostte, wordt nu voor 8 euro verkocht (zou 8,20 moeten zijn) en is in een tabakszaak zelfs voor de oude prijs van 7,20 te koop, zo blijkt op 23 juni als ik mijn vertrouwde rondje maak. Pall Mall Red (26 stuks) is in een andere winkel nog voor 7,90 te koop, terwijl deze na de accijnsverhoging 8,90 zou moeten kosten (en voor 9 euro verkocht wordt).

Zijn er nog goedkopere sigaretten van vóór de accijnsverhoging te vinden? Jazeker, bijvoorbeeld Chesterfield Original (22 sigaretten) voor 6,90, een merk dat na de accijnsverhoging 8 euro blijkt te kosten. Elders ligt Winston Blue (20 sigaretten) voor 6,20 euro in de schappen, terwijl de officiële prijs na accijnsverhoging 7,20 is.

Officieel 1 euro

Er valt iets op aan de accijnsverhoging op sigaretten: niet alle sigarettenmerken worden automatisch 1 euro duurder, zoals het eerder genoemde John Player Red, dat 80 cent duurder wordt, en andere merken die juist iets duurder zijn geworden dan die ene verplichte accijnseuro.

Cloé Geboers, promovendus aan de Universiteit Maastricht, vakgroep Gezondheidsbevordering, doet onderzoek naar de effecten van accijns op het rookgedrag en licht toe: “De tabaksfabrikant zelf of de importeur bepaalt de uiteindelijke prijs. Tabaksfabrikanten kunnen bijvoorbeeld de verkoopprijs met 0,80 euro verhogen en de aanvullende 0,20 euro accijnsverhoging uit hun winstmarge betalen.”

Massale overstap

Hoe dan ook, verstokte rokers met weinig geld zullen op zoek gaan naar winkels waar hun sigaretten het goedkoopst zijn, of stappen over op goedkopere merken. De tabakswinkeliers die ik spreek vertellen dat die overstap sinds de accijnsverhoging en de coronacrisis massaal plaatsvindt. “Een van mijn vaste klanten bijvoorbeeld rookte Marlboro, maar informeerde bij mij naar een goedkoper alternatief.” Sowieso is het hectisch voor tabakswinkeliers ten tijde van accijnsverhogingen. Een tabakswinkelier legt uit hoe het verslavingsmechanisme van rokers werkt: “Vlak voor een accijnsverhoging koop ik flink in, want dan komen mijn klanten hele sloffen van hun merk kopen.” Zijn klanten die het nieuws over de accijnsverhoging tot hun schrik hebben gemist, stelt hij gerust: “Ik kan nog lange tijd voor de oude prijs blijven bestellen.”

Shagverslaafde duurder uit

Wie shag rookt is de ‘sigaar’: per 1 april is de shagverslaafde tot wel 2,40 euro duurder uit. Voor een pakje Drum Blauw (van Imperial Brands) van 40 gram betaal je sinds de laatste accijnsverhoging 10,80 euro. Maar het is in diverse winkels nog te koop voor de pre-accijnsprijs, namelijk 8,80. Dat geldt ook voor andere shagmerken. Andere Drum-rokers stappen over op het merk Zilver. ‘Zilver van de makers van Drum’, staat er op het pakje: 5,60 voor 30 gram.
Op een dag hoor ik in een tabakswinkel een verontruste klant vragen: “Heb je ook blikken met shag? En hoeveel scheelt mij dat in de kosten?” Onwillekeurig rijst de vraag: zou een accijnsverhoging niet gepaard moeten gaan met een goede rookstopbegeleiding? Er zijn zoveel beunhazen op de rookstopmarkt actief.

‘Genieten’

Vindt de lange doorverkoop van de pre-accijnssigaretten en dito shag alleen plaats in kleine tabakswinkels? Nee, ook grote supermarkten laten de rokers nog lang van de lage prijs ‘genieten’, Dirk van den Broek – volgens de Consumentenbond de goedkoopste supermarkt voor uw dagelijkse boodschappen – voorop. ‘Dirk’ verkocht tot en met 8 juni een pakje Marlboro Red (20 stuks) voor 7,20, terwijl die na de accijnsverhoging 8 euro kost. Volgens de waybackmachine stonden ze pas op 11 juni voor 8 euro te koop op de website van Dirk. Hieronder een overzicht van de supermarkten die online Marlboro Red en Camel Blue (willekeurig gekozen merken) verkopen, waaruit je kunt opmaken welke grootgrutters zich (snel) aan de nieuwe prijzen na de accijnsverhoging per 1 april hebben gehouden. We zien dat Jumbo in deze steekproef als winnaar (snel overgestapt naar de nieuwe prijs) uit de bus komt.

Mag dat?

Mag je wel zo lang sigaretten en shag na een accijnsverhoging voor de oude prijs blijven verkopen? Cloé Geboers zegt hierover: “Fabrikanten en groothandelaren mogen tot de eerste dag van de tweede kalendermaand sigaretten en rooktabak met oude accijnszegels, de oude prijs, verkopen en afleveren aan de detailhandel volgens de Wet op Accijns. Voor sigaren en pijptabak geldt een termijn van zes maanden. Deze wet noemt geen uiterlijke verkooptermijn van shag en sigaretten met een oude accijnszegel door wederverkopers zoals de detailhandel.” Wat dat betekent? Zolang er nog sigaretten en shag voor de oude prijs kunnen worden ingekocht, mogen tabakswinkels en supermarkten die blijven verkopen.
We doen navraag bij de Douane: is er een maximale termijn voor de verkoop van tabakswaren tegen de oude prijs? Een woordvoerder van de Douane laat weten dat er geen maximale termijn voor die verkoop is.

Kanttekening

Een kanttekening is op zijn plaats: dat je op 1 juli, na de accijnsverhoging van 1 april, nog steeds tabakswaren voor de oude prijs kunt kopen, geeft mogelijk geen representatief beeld: vanwege de coronacrisis hebben tabakswinkels, vooral in toeristengebieden, tijdelijk hun deuren gesloten, dan wel minder klanten in hun zaak gekregen. Dit gaat echter niet op voor de (online)verkoop via supermarkten, zie het schema hierboven.
Intussen zijn de tabakswinkels open en komt de klantenstroom weer op gang, maar sommige winkels verkopen een aantal tabaksmerken nog steeds voor de oude prijs.

Meer tabaksverkoop tijdens corona?

Als de corona-lockdown begint, valt het me op hoeveel rokers er op straat zijn. Roken lijkt opeens weer de norm. Op de Dam stappen agenten uit hun politieauto’s om een peuk op te steken, op bankjes zitten oudere mensen te roken. “Ik was al jaren gestopt. Maar straks lig ik op de intensive care, dus wat maakt het uit!” Een jonge horeca-uitbater is ook weer gaan roken. “Van de stress. Waarschijnlijk ga ik failliet.”
Tabakswinkeliers zien een aantal van hun met roken gestopte klanten weer terug en mogen nieuwe verwelkomen. De meeste tabaksverkopers die ik spreek, roken zelf niet en hebben gemengde gevoelens bij hun broodwinning: “Ik wil geen tabak verkopen, maar ja, ik moet overleven.”

Een vleugje fris aroma

De verstokte roker die zijn sigaretten of shag niet meer kan betalen, kan altijd nog overstappen op cigarillo’s, een tabaksproduct dat het midden houdt tussen een sigaret en een sigaar, waarvan je de rook kunt inhaleren zoals bij een sigaret, maar dat officieel onder de sigaren valt en gewoon te koop is in de supermarkt. Bij Albert Heijn (AH) kost het cigarillomerk Break (17 stuks) slechts 3,20, zoals Break little cigars green, waarover de grootgrutter jubelt: “17 filtersigaartjes, betaalbaar met een vleugje fris aroma”. Het kan nog goedkoper via webwinkel goedkooproken.com, waar je Break kunt bestellen of kunt ophalen op een van de markten waar de goedkooproken-club regelmatig staat. Daar kost Break (17 stuks), hier Break Blue geheten, slechts 3 euro per pakje. Ander voorbeeld van een goedkoop rookalternatief is een pakje Braniff Red of Braniff White (17 stuks), bij AH te koop voor 3,25. Omgerekend naar een doorsneepakje (doorgaans 20 stuks) zou zo’n Braniff Red dus 3,82 hebben gekost.

Andere accijnstarieven

Drie euro voor een pakje cigarillo’s, hoe kan dit? “De prijs van tabak wordt in Nederland grotendeels bepaald door accijns,” legt Cloé Geboers uit. “Cigarillo’s zijn een type sigaren en daarvoor gelden andere accijnstarieven dan bij sigaretten en rooktabak. Bij sigaren wordt 8 procent belasting geheven over de verkoopprijs. Bij sigaretten en shag is dat veel meer.” Een voorbeeld: “Op sigaretten worden twee soorten belasting geheven: 5 procent over de verkoopprijs én een vastgesteld belastingtarief per duizend sigaretten, de zogenoemde specifieke accijns. Deze twee soorten belastingen moeten samen hoger zijn dan het wettelijk vastgestelde minimumaccijnstarief voor sigaretten.” Zij voegt toe: “Tenslotte is er geen minimumverkoopprijs voor tabak in Nederland.”

Nog veel vragen

We blijven met veel vragen zitten: waarom stelt Nederland geen minimumverkoopprijs voor tabakswaren in? Hoe is het mogelijk dat je in Nederland een pakje sigaretten (cigarillo’s) voor zo’n 3 euro kunt kopen? Waarom worden sigaretten en shag niet meteen op de dag van de accijnsverhoging duurder? Hoeveel voorraad van tabakswaren van de oude prijs zullen tabaksfabrikanten wel niet aanleggen, hoogstwaarschijnlijk met het doel de roker aan het roken te houden, of jonge mensen te verleiden eraan te beginnen? Heeft staatssecretaris Blokhuis hier wel zicht op en moet er niet een maximum aan die voorraden worden gesteld? Klaarblijkelijk kunnen de tabaksfabrikanten en importeurs de prijs van een pakje sigaretten bepalen, en dus ook of een pakje sigaretten inderdaad een euro duurder moet worden. En hoe wil Blokhuis dan bereiken dat door middel van accijnsverhogingen een pakje sigaretten over drie jaar 10 euro gaat kosten?

Geweldig aanbod

Op 1 juli ga ik nog eens langs bij de winkel waar de verkoper zei: “Ik verkoop alleen maar sigaretten voor de oude prijs.” Als ik binnenkom, wijst hij naar zijn goed gevulde schappen en doet een geweldig aanbod: “Sigaretten, shag? Koop alles maar op, ik heb ze nog steeds voor de oude prijs!”

tags:  rookstophulp | tabaksprijs | accijns, tabak | accijnsverhoging | onderzoek