UPDATE 18-08-2020
UPDATE 10-06-2020
Sinds kort mogen er geen sigaretten met mentholsmaak meer worden verkocht. Maar daar weten tabaksfabrikanten wel raad op. TabakNee stuit in een tabakswinkel zelfs op een draaischijf voor mentholrokers, ontwikkeld door tabaksfirma BAT.

Door Stella Braam

Sinds 20 mei dit jaar is de mentholsigaret in de hele Europese Unie verboden. Het Europese Hof van Justitie oordeelde in 2016 dat zo’n verbod geoorloofd is: het ‘lekkere aroma’ van menthol gaat in tegen EU-beleid om roken te ontmoedigen. Maar zijn ze nog te koop, bijvoorbeeld in Amsterdam? Onder het motto ‘mijn oom mist zijn mentholsigaretten’ struin ik tabakswinkels in de binnenstad af.
Een aantal zijn dicht wegens corona, maar dan stuit ik op een tabakswinkel die wel open is. Daar legt de eigenaar uit dat hij vlak voor het verbod nog sloffen mentholsigaretten heeft verkocht. Jammer dat ‘mijn oom’ daar toen niet bij was. “Ik mag ze niet meer verkopen. Maar ik heb wel sigaretten die een beetje naar menthol smaken.” Hij grijpt een pakje dat ‘Camel Activate’ heet. “Als dit uw oom bevalt, kan hij het hier komen halen.” Grijnzend voegt hij eraan toe: “Vooral jonge meisjes kopen dit merk.”

De schijf van 10

Buiten rook ik mijn eerste sigaret die mentholachtig zou smaken. Ik schrik ervan: de rook kriebelt niet in je keel en de smaak is ietwat zoet. Deze sigaretten van tabaksfirma JTI zijn nog goedkoop ook: 20 stuks voor 6 euro 50. Ter vergelijking: een pakje Marlboro van 20 stuks kost 8 euro. Een verschil van maar liefst 1,50 euro.

Bij een andere tabakswinkel stel ik dezelfde vraag: kan ‘mijn oom’ nog zijn geliefde mentholsigaretten kopen? Nee, die zijn verboden. Maar er gloort hoop voor oom: “Toevallig heeft een vertegenwoordiger vandaag een schijf gebracht.”
Die schijf, een soort rad van fortuin met de namen van bekende sigarettenmerken op de buitenrand, ligt op de toonbank. Met grote letters staat erop: ‘Mist u menthol? Ontdek de alternatieven!’ Het logo van tabaksreus British American Tobacco (BAT) prijkt erop.
Met deze draaischijf kan de verstokte mentholroker naar zijn oude mentholsigaret zoeken, om daaronder een alternatief te vinden, een sigaret die blijkbaar enigszins naar menthol smaakt. Bijvoorbeeld, iemand die Lucky Strike Ice Cold L rookte (20 stuks voor 6,70), kan overstappen naar LS black Gold Flow L (zelfde prijs). Ook voor de mentholsigaretten van negen andere merken kan de mentholroker alternatieven vinden.

Er ligt ook een draaischijf met Engelse tekst op de toonbank. De Nederlandse versie lijkt er een slordige vertaling van. Er staat onder meer: “Het draaiwiel is alleen bedoeld om wederverkopers van tabaksproducten een vergelijking te geven tussen alle menthol sigaretten in de markt en de non-menthol sigaretten van BAT op basis van uitsluitend inhoud en prijs. Dit draaiwiel is niet bedoeld voor gebruik voor uw consument. Deze communicatie is uitsluitend bestemd voor tabaks- en aanverwante producten.”

Smaakkaarten en crushballs

Het ‘draaiwiel’ is slechts één van de trucs van de tabaksindustrie om mentholrokers verslaafd te houden. In de Daily Mail van 18 mei j.l. zeggen Britse onderzoekers dat tabaksfabrikanten de afbouwperiode voor mentholsigaretten hebben gebruikt om nieuwe producten zoals mentholfilters en ‘smaakkaarten’ te ontwikkelen om het verbod te omzeilen. Een mentholsmaak kan ook worden toegevoegd aan sigaretten door een capsule of ‘crushball’ in het filter te stoppen, wat volgens de onderzoekers populair is bij jongeren.
Over zulke sluiproutes heeft TabakNee al eerder bericht. In Groot-Brittannië kwam Imperial Brands met een menthol-inlegkaart van vloeipapier om dat verbod te omzeilen. In Nederland zijn Frizc Flavor Cards op de markt gebracht.

Inlegkaartjes met een mentholsmaak, mag dat wel?, vroeg Kamerlid Henk van Gerven begin januari aan staatssecretaris van Volksgezondheid Paul Blokhuis. Die antwoordde eind februari dat smaakjeskaarten wettelijk mogen, maar dat hij wil kijken of ze kunnen worden verboden.

Grote belangen

Voor de tabaksindustrie zijn met het verbod op menthol grote belangen gemoeid. Zo zegt een op de zes mentholrokers in Groot-Brittannië te zullen stoppen met roken na het mentholverbod (of dat ze lukt is natuurlijk de vraag), waardoor de totale sigarettenverkoop in het VK met 3 procent zou kunnen dalen, aldus de Tobacco Control Research Group (TCRG) in het artikel in de Daily Mail.
TCRG-directeur, professor Anna Gilmore, waarschuwt dat tabaksproducten het verbod op menthol ondermijnen door “nieuwe mentholtabaksproducten te promoten, die worden verwarmd in plaats van verbrand”. Zoals de IQOS/Heets van Philip Morris die in Nederland Heets-Blue heeft gelanceerd: “Een diep verkoelende mentholsmaak gecombineerd met een zachte tabaksblend”, aldus de webshop van Mr. Joy, die ook liquids met mentholsmaak voor e-sigaretten verkoopt.

Sluiproutes verbieden

Maar, wie weet kan Blokhuis nog ingrijpen. Op de Kamervragen antwoordde hij in februari immers dat hij wil kijken of hij sluiproutes zoals inlegkaartjes met mentholsmaak kan verbieden. “Ik ben voornemens een inventarisatie te laten uitvoeren naar de aard en de omvang van dergelijke ‘accessoires’ die de aantrekkelijkheid van het roken van sigaretten en shagtabak kunnen vergroten. Ik zal de uitkomst van deze inventarisatie met u delen. Het is mijn intentie om te bezien hoe we deze praktijk vervolgens door een verbod kunnen tegengaan.” Dat blijkt hard nodig. Hoe zou het er eigenlijk voor staan met die inventarisatie?

UPDATE 10-06-2020

Uit een artikel in The Irish Times blijkt dat de Ierse Health Service Executive (HSE) een onderzoek is gestart om te zien of tabaksfabrikanten het verbod op mentholsigaretten omzeilen met de verkoop van hun nieuwe mentholproducten. De Ierse minister van Volksgezondheid, Simon Harris, is daar ook een correspondentie over begonnen met de Europese Commissie. Hij had de EU opgeroepen actie te ondernemen tegen tabaksfabrikanten die mazen in de wet gebruiken om mentholrokers verslaafd te houden. Ook retailers lijken zich af te vragen of de verkoop niet tegen de wet is. De Ierse keten Dunnes Stores heeft contact opgenomen met tabaksfabrikanten om te vragen of deze nieuwe mentholproducten wel verkocht mogen worden na de invoering van het mentholverbod in mei.

UPDATE 18-08-2020

Tobacco Tactics heeft een uitgebreid overzicht gepubliceerd over de stand van zaken wereldwijd met betrekking tot mentholsigaretten.