Jongeren vapen en roken door elkaar, zoveel was al bekend. Uit een verdiepende studie naar de Jongerenmonitor 2023 blijkt nu echter dat bijna 40 procent van deze jongeren niet weet hoeveel nicotine hun e-sigaret bevat. Ze onderschatten de verslavende werking van e-sigaretten. 

Door de webredactie

Bijna 40 procent van de jongeren die maandelijks vapen (10 procent) weet niet óf en hoeveel nicotine hun vape bevat. Jongeren die maandelijks tabakssigaretten roken geven aan dat ze dit blijven doen omdat er nicotine in zit. Maar tweederde van de jongeren die vapen zeggen zich niet verslaafd te voelen, tegenover de helft van de rokers. Dat blijkt uit de verdiepende rapportage van de Jongerenmonitor Tabaks- en Nicotineproducten van het Trimbos-instituut, uitgevoerd onder ruim 4.700 jongeren tussen de 12 en 25 jaar. De studie laat zien dat jongeren het risico van nicotinegebruik ernstig onderschatten.

“Als je eenmaal verslaafd bent aan nicotine, is het heel lastig om daar weer vanaf te komen”, zegt arts-epidemioloog Esther Croes van het Trimbos-instituut in een nieuwsbericht op de site van het instituut. “Op de langere termijn is nicotine schadelijk omdat het de aanleg van verbindingen in de hersenen verstoort en een opstapje is naar tabak.”

In 2023 gaf 21,7 procent van de jongeren aan in het afgelopen jaar te hebben gevapet; 2,1 procent deed dat dagelijks. Roken kwam nog vaker voor: 27,4 procent rookte, van wie 8 procent dagelijks. Maar wat vooral opvalt, is de overlap. Van de jongeren die maandelijks vapeten, rookte 83 procent ook. En van de rokers vapete 63 procent. Vapen is dus niet een rookvervanger, maar eerder een extra verslavingsmiddel dat jongeren blootstelt aan dubbele gezondheidsrisico’s.

‘Ware kinderlokkervapes’

Veel jongeren geven aan vapen lekker te vinden. Veel jongeren noemen de smaakjes – denk aan suikerspin of icy mango – als belangrijkste reden om te beginnen met vapen. Ondanks het recentelijke smaakjesverbod zijn die nog altijd makkelijk verkrijgbaar via illegale verkopers, die jongeren moeiteloos bereiken via social media.

De vapes op de zwarte markt noemt Croes zonder omhaal ‘ware kinderlokkervapes’: “Er zitten nicotineconcentraties in die tot zeker twee keer boven de wettelijke norm liggen. Die norm is daarnaast ingesteld op volwassenen die nicotine al gewend zijn. En dan heb ik het nog niet over het volume: waar 600 inhalaties zijn toegestaan, zien wij vapes met 30.000 inhalaties – vergelijkbaar met tientallen pakjes sigaretten in één apparaat.” Daarnaast zijn ze vaak aantrekkelijk gemaakt voor kinderen, “soms zelfs met spelletjes waarbij je een trekje moet nemen om naar het volgende level te gaan.”

Hoewel eenderde van de jongeren aangeeft te willen stoppen (bij vapers iets vaker dan bij rokers) blijft het daadwerkelijke stopgedrag daarbij achter. Zelfs onder jongeren die zowel roken als vapen, slaagt maar een kleine groep erin om volledig te stoppen.

Actieplan tegen vapen

Er moet dan ook beter gehandhaafd worden, vindt Croes. Maar de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) die hiervoor verantwoordelijk is, kampt al langer met capaciteitsproblemen. Op 12 maart presenteerde staatssecretaris Vincent Karremans (VVD) echter het langverwachte Actieplan tegen vapen. De NVWA krijgt er daarin vanaf 2026 structureel 3 miljoen euro bij voor extra handhaving. De boetes voor overtredingen van de Tabaks- en rookwarenwet worden ook verhoogd en er komt een campagne om jongeren te waarschuwen voor de risico’s van vapes. Ook wordt onderzocht of de leeftijdsgrens voor de verkoop van vapes en tabak kan worden verhoogd van 18 naar 21 jaar.

Trimbos doet twee dringende aanbevelingen: benader vapen en roken samen. Veel jongeren combineren beide, dus preventie- en stopcampagnes moeten zich op allebei richten. En maak expliciet duidelijk dat e-sigaretten zeer verslavend zijn. Jongeren onderschatten het risico en weten vaak niet hoeveel nicotine ze binnenkrijgen.