OPINIE
In 2018 kaartte TabakNee bij VWS aan dat het onacceptabel is dat Jolande Sap, voorzitter van de ‘tabakstafel’ van het Nationaal Preventieakkoord, ook commissaris is bij tabaksvriend KPMG. Twee jaar later blijkt er nog niets veranderd te zijn. Nederland overtreedt hiermee het internationale FCTC-verdrag, waarin staat dat de tabaksindustrie buiten de deur gehouden moet worden bij de vorming van het tabaksbeleid.

Door Frits van Dam

Ieder jaar levert KPMG een door de tabaksindustrie gefinancierd rapport af waarbij in kaart gebracht is hoe het staat met de illegale handel in tabak. Omdat de KPMG-rapporten over tabakssmokkel oncontroleerbaar zijn, betoogde Pim Levelt, oud-president van de KNAW, al in 2013 in Vrij Nederland dat er geen betrouwbare conclusies uit getrokken kunnen worden (dat leverde ook Kamervragen op). Sindsdien is er weinig verbeterd. Desalniettemin worden de onderzoeksresultaten van KPMG ieder jaar weer door de industrie gebruikt om te lobbyen, bijvoorbeeld tegen accijnsverhogingen, en zijn er media die ze kritiekloos oppikken.

Accijnsverhoging

In het pas uitgebrachte rapport over 2019 staat per (Europees) land wat het percentage namaaksigaretten is en wat de overheid door de illegale tabakshandel aan accijnsopbrengst misgelopen is. In Nederland zou in 2019 bijvoorbeeld 5,4 procent van de markt namaak zijn en heeft de overheid daardoor 155 miljoen euro aan accijnsinkomsten gemist. De boodschap is dat de overheid geen accijnsverhoging in moet stellen, want dan zullen meer rokers zich tot de zwarte markt wenden en zal de overheid juist meer accijns mislopen.

Dat een flinke accijnsverhoging de meest effectieve antirookmaatregel is, speelt ongetwijfeld een rol bij de nadruk die de industrie op accijns legt. Ze maakt zich echter geen zorgen over de inkomsten van de overheid, maar over haar eigen inkomsten. Een accijnsverhoging zal roken minder aantrekkelijk maken en daardoor gaat de industrie inkomsten mislopen, die ze graag wil hebben voor haar eigen diepe zakken.

Preventieakkoord

Een accijnsverhoging heeft ook op tafel gelegen tijdens de vorming van het Nationaal Preventieakkoord, dat eind 2018 gepresenteerd is door staatssecretaris Blokhuis. Hij kondigde aan dat de accijns omhoog zou gaan, al bleek later dat de verhoging afgezwakt was. Welke rol het KPMG-rapport daarin gepeeld heeft is onbekend.

Voorzitter van de tabakstafel is Jolande Sap, die tevens commissaris is bij KPMG, een bedrijf dat een lange traditie heeft van samenwerken met de tabaksindustrie.

Tweede termijn

Uit het laatste overzicht van de Raad van Toezicht van de Nederlandse tak van KPMG blijkt dat Sap in 2019 aan haar tweede termijn als commissaris is begonnen en ook voorzitter is van de ‘Assurance Kwaliteit Commissie’. Deze commissie houdt volgens het reglement van KPMG toezicht op “het stelsel van kwaliteitsbeheersing, waaronder de organisatie [van] brede aspecten die van invloed zijn op de kwaliteit van accountantscontroles, onafhankelijkheid, integriteit, de belangen van de externe stakeholders en het publieke belang bij de accountantscontroles.”

Artikel 5.3

TabakNee had destijds een probleem met Sap’s voorzitterschap van de tabakstafel, juist omdat zij sinds 2015 óók commissaris is bij KPMG, het bedrijf dat ieder jaar weer de oncontroleerbare en daarmee kwalitatief slechte lobby-onderzoeken levert voor de tabaksindustrie. Anno 2020 is daar niets aan veranderd. Haar rol als voorzitter van de tabakstafel is volstrekt in strijd met het FCTC-verdrag. De Nederlandse overheid heeft namelijk het internationale antirookverdrag FCTC ondertekend, waarin ondubbelzinnig staat (artikel 5.3) dat de tabaksbranche op afstand moet worden gehouden. Een commissaris van KPMG als voorzitter van een belangrijke beleidscommissie voor tabak, wat de tabakstafel is, is daar overduidelijk in strijd mee. Daarom deed TabakNee een dringend beroep op VWS om een andere, ‘onbesmette’ voorzitter te zoeken. Aan die oproep werd geen gehoor gegeven.

Het is vreemd dat het ministerie van Volksgezondheid een blinde vlek blijft houden voor schijn van belangenverstrengeling en niet wil inzien dat zolang Sap commissaris is bij tabaksvriend KPMG, zij niet ook voorzitter van deze beleidsadviescommissie voor tabak kan zijn.

‘Geen enkele bemoeienis’

Sap ziet het zelf uiteraard heel anders, in 2018 zei ze er het volgende over in reactie op een artikel op TabakNee: “KPMG Nederland heeft geen enkele bemoeienis met het onderzoek naar illegale tabaksproducten in Europa. Dit onderzoek wordt door KPMG UK uitgevoerd. Ook het Nederlandse deel van dit onderzoek wordt niet door KPMG Nederland uitgevoerd.”

Dat is een volstrekt ongeloofwaardig argument, Sap is als commissaris van KPMG medeverantwoordelijk voor het aldaar gevoerde beleid en zij moet er als voorzitter van de Assurance Kwaliteit Commissie op toezien dat de kwaliteit van de onderzoeken deugt. Dat is overduidelijk bij de KPMG-onderzoeken naar illegale sigaretten niet het geval.

Door Sap te handhaven als voorzitter van de tabakstafel treedt Nederland het FCTC-verdrag met voeten en is er tevens een probleem met de geloofwaardigheid van deze adviescommissie van het Nationaal Preventieakkoord.