OPINIE

Het Algemeen Dagblad meldde onlangs dat de tabaksindustrie privédetectives inhuurt om handelaren en producenten van illegale tabak op te sporen, teneinde die informatie met de politie en douane te kunnen delen. Een nogal doorzichtige truc van de fabrikanten om een ingang te zoeken bij de overheid die volgens het internationale antirookverdrag FCTC zich verre moeten houden van de tabaksindustrie.

Door Frits van Dam

“Particuliere rechercheurs komen op plekken waar wij niet zo makkelijk kunnen komen om naspeuring te doen,” zegt tabakslobbyist Jan Hein Sträter, voorzitter van de Vereniging Nederlandse Sigaretten- en Kerftabakfabrikanten (VSK) tegen het Algemeen Dagblad. “Je moet heel gericht op zoek om de verspreiders van nepsigaretten op te sporen, en de politie heeft nu eenmaal veel andere prioriteiten.’’

Informatie doorspelen

Het AD meldt ook dat de informatie die de detectives voor de VSK (waar British American Tobacco, Japan Tobacco International en Imperial Brands in zijn verenigd) en ook apart voor Philip Morris verzamelen, door wordt gespeeld aan de politie, de Fiod en de douane.
“Er gaat vreselijk veel geld om in de illegale handel en we zien dat de grootschalige productie van namaaksigaretten zich de laatste jaren naar Nederland verplaatst,” zegt Sträter. “Daar willen we iets aan doen. Onze merken worden vervalst, de winkeliers lopen geld mis en de schatkist ook. De opsporingsinstanties zijn blij met de informatie die wij hun op deze manier leveren. Het levert wat ons betreft genoeg waardevols op om het door te zetten.’’

Meldpunt Accijnsfraude

TabakNee vroeg aan de douane, politie en de Fiod of zij inderdaad zo blij zijn met de aangeleverde informatie van de tabaksindustrie. Een woordvoerder van de douane liet weten dat ‘externen’ net als iedereen melding kunnen doen bij het ‘meldpunt Accijnsfraude’, dus ook de tabaksindustrie. ‘Deze meldingen versterken de effectiviteit en de risico gerichte handhaving van de Douane op accijnsfraude,’ zegt de woordvoerder. De Fiod en de politie reageerden overigens niet op onze vragen.
Het zal de VSK en Philip Morris niet alleen om het doorgeven van de informatie gaan. De Nederlandse overheid is gebonden aan het internationale FCTC-verdrag waarin staat dat ze, op een enkele uitzondering na, contact met de tabaksindustrie verboden is. Het verdrag geldt voor alle lagen van de overheid en dus ook voor overheidsorganisaties als de politie, de douane en de Fiod. Het bestrijden van illegale tabakshandel is onderdeel van anti-rookbeleid en dus mag contact met de tabaksindustrie niet.

Protocol WHO

Onder de vlag van de Wereldhandelsorganisatie is er zelfs een apart Protocol opgesteld waarin de landen die het hebben geratificeerd (Nederland heeft het ondertekend in 2014 maar nog niet geratificeerd) beloven actie te ondernemen om de illegale tabakshandel te bestrijden. Het protocol hoort bij het FCTC-verdrag en is in juli 2018 in werking getreden toen er meer dan veertig ondertekenaars waren.

Lobby speerpunt

De tabaksindustrie gebruikt ‘illegale handel’ voortdurend als speerpunt in haar lobby tegen accijnsverhoging. Als de overheid overweegt de accijns te verhogen, klimt de industrie direct in de pen omdat dat de illegale handel zou doen toenemen. Ze probeert accijnsverhogingen tegen te houden omdat dit de meest effectieve maatregel is om roken te ontmoedigen en dus in hun nadeel. Jaarlijks laat de industrie KPMG een onderzoek uitvoeren naar illegale handel om de resultaten met de overheid te kunnen delen. Dat de onderzoeken niet gepubliceerd worden in peer-reviewed tijdschriften, zoals gebruikelijk in de serieuze wetenschap, maakt de industrie niet uit. Zolang de overheid maar rekening houdt met deze fake cijfers.

Zelf betrokken bij smokkel

Dat de industrie zelf betrokken lijkt te zijn bij tabaksmokkel, zoals bleek uit onderzoek van de Universiteit van Bath, houden ze uiteraard angstvallig stil. Mochten de door hen betaalde privédetectives bij de tabaksfabrikanten zelf uitkomen, wordt die informatie vast níét met de douane gedeeld.

Innige relatie

Eerder bleek uit onderzoek van de Onderzoeksredactie Tabak (ORT) op basis van Wob-documenten dat er een innige relatie tussen de douane en de industrie bestaat. Kamerlid Henk van Gerven (SP) stelde daar vragen over. “Dat roept vragen op, want de belangen zijn tegengesteld,” zei Van Gerven tegen ORT. “De industrie wil omzet en winstmaximalisatie. De douane smokkel en omzet voorkomen. Dat gaat niet samen. Te meer daar de tabaksindustrie – zo blijkt – ook zelf bij smokkelactiviteiten betrokken is.” De douane bleek bovendien niet transparant te zijn over haar contacten met de industrie. Van Gerven: “De douane wordt misbruikt om ingang te vinden bij andere ministeries als Financiën, van groot belang voor de vaststelling van accijnzen.” Het leek van Gerven zeer gewenst dat de contacten tussen de tabaksindustrie en de douane tot een minimum worden beperkt. Dat is in het belang van onze volksgezondheid.”

Een woordvoerder van de douane laat weten dat ze op de hoogte zijn van het FCTC-verdrag en dat ook respecteren. “De contacten die de douane met de tabaksindustrie heeft beperken zich tot die noodzakelijke contacten die gericht zijn op de juistheid en volledigheid van afdracht van accijns; contacten in het kader van het handhaven op de correcte afdracht van accijns en opsporing van accijnsfraude, contacten wat betreft de opsporing van namaak accijnsproducten en contacten ten aanzien van op fiscaaltechnische aspecten.”

Truc

Het inhuren van privédetectives is de zoveelste truc om een deur die voor de industrie gesloten zou moeten zijn, weer op een kiertje te krijgen en via een omweg het tabaksbeleid te beïnvloeden. De tabaksindustrie wil zich graag profileren als een maatschappelijk verantwoorde organisatie. Zo zegt ze dat ze nieuwe tabaksproducten ontwikkelt als alternatief voor de gewone, gevaarlijke sigaret om de gezondheid van de rokers te kunnen beschermen. Natuurlijk is ze ook tegen jeugdroken.
Ook nu lijkt de bedoeling van de industrie weer ontzettend aardig: de inzet van privédetectives om smokkel op te sporen en de resultaten te delen met de bevoegde instanties. Wij helpen de overheid met het indammen van de verliezen die ze lijdt doordat er minder accijns binnenkomt door tabakssmokkel. Ach, wie wordt niet geroerd door het altruïsme van big tobacco…

Zes miljoen doden per jaar

Maar wacht: haar producten veroorzaken zes miljoen doden per jaar. Natuurlijk is de tabaksindustrie niet echt en oprecht geïnteresseerd in het welzijn van de burger. Dat bewijst ze al sinds vanaf het begin van haar ontstaan. Leugen en bedrog vormen de basis van haar verdienmodel. In dat licht moet ook haar aanbod voor de inzet van privédetectives worden gezien. Daarmee kunnen zij het onderwerp 'smokkel en accijnsverhoging' boven de markt houden. En daarmee accijnsverhoging frustreren. Want ze zullen niet nalaten te pas en te onpas te laten zien dat smokkel het gevolg is van hoge accijnzen.

Collateral damage

De tabaksindustrie is geen maatschappelijk verantwoorde organisatie. Dat hoge accijnzen en de daarmee gepaard gaande duurdere sigaretten leiden tot minder jeugdige rokers is hét schrikbeeld voor de fabrikanten dus dat moet ten koste van alles voorkomen worden. Winst gaat voor alles. Kanker, COPD, hart - en vaatziekten zijn collateral damage voor de tabaksproducenten.