De vereniging voor tabakswinkeliers NSO is boos op het ministerie van VWS. De NSO wordt gezien als mogelijke tabakslobby-organisatie en is daarom niet welkom in Den Haag. In een verontwaardigde brief aan de staatssecretaris betoogt NSO dat zij weliswaar onderdeel is van de tabaksbranche, maar niet van de tabaksindustrie. Het ministerie vindt dit onderscheid echter flinterdun en dus blijven de deuren voor de tabakswinkeliers potdicht.

Door Stella Braam

In 2020 moet alle tabak in de supermarkten worden afgedekt, in 2022 gevolgd door de tankstations. De tabaksspeciaalzaken mogen de sigaretten wel gewoon blijven uitstallen, althans dat was het kabinetsvoornemen. Maar op 12 januari dit jaar ging het roer om: tabakswinkels die tegelijkertijd ook afhaalpunt zijn voor online bestelde of te versturen pakketjes, moeten in 2022 de sigaretten wél gaan afdekken. Dat antwoordde VWS-staatssecretaris Paul Blokhuis op Kamervragen van het (voormalige) SP-Kamerlid Nine Kooiman, naar aanleiding van het artikel 'Afhaalpunten pakketpost misbruikt door tabaksbranche' van 8 december 2017 op TabakNee. Het is immers juist de bedoeling van het uitstalverbod om te voorkomen dat mensen ongevraagd met tabakswaren worden geconfronteerd.

Steeds meer tabakswinkels zijn pakketpunt

TabakNee constateerde dat er steeds meer tabakswinkels zijn waar je pakketjes kunt ophalen of brengen en waar je, ongevraagd, op een muur van tabak wordt onthaald, getuige bijvoorbeeld ook deze recente brief op TabakNee van een moeder met twee jonge kinderen.
Ook bleek dat dit geen toeval is: de NSO, Brancheorganisatie voor de Tabaksdetailhandel, die de belangen van tabaks- en gemakszaken behartigt stimuleert haar achterban al sinds 2011 om een online-afhaalpunt te worden. De boodschap komt hierop neer: online-verkoop heeft de toekomst, dus word ook een afhaalpunt! In het tijdschrift Tabak2day, een vakblad voor ondernemers in de tabaks- en gemaksdetailhandel, deed NSO-directeur Janwillem Burgering juni 2015 nog eens een oproep: "Welke functies wil ik met mijn winkel vervullen de komende jaren? Blijf ik de lokale winkel die alleen producten verkoopt, of ga ik ook bijvoorbeeld een rol vervullen in de pakkettendistributie? […]"

Hoeveel van de circa 1600 tabaks- en gemakswinkels zo’n ophaalservice hebben, is niet bekend. Van de pakweg 500 Primera-winkels hebben er in elk geval meer dan 350 een afhaalpunt van PostNL- en DHL-pakketten. Dat geeft wel een indicatie hoeveel het er in totaal kunnen zijn.
Nog een aanwijzing is een artikel in hetzelfde Tabak2day in mei 2015. Daarin zegt een woordvoerster van PostNL dat er 2300 PostNL- postkantoren en 600 PostNL-pakketpunten zijn. “Daarvan is respectievelijk 17 procent en 13 procent in tabaks- en gemakswinkels gevestigd.”

Brief op poten

Na de Kamervragen en -antwoorden over de tabakswinkel waar mensen hun pakketjes moeten sturen of afhalen, schreef NSO (op 2 februari dit jaar) een 'brief‘op poten’ aan Paul Blokhuis, de staatssecretaris van VWS. Deze brief kwam boven water dankzij het transparantieregister dat de overheid instelde na de rechtszaak die de Stichting Rookpreventie Jeugd tegen de overheid voerde vanwege overschrijding van het internationale anti-rookverdag FCTC. Nederland (en veel andere landen) hebben dat verdrag ondertekend en geratificeerd en beloofd aldus om de tabaksindustrie en haar lobbyisten buiten de deur te houden bij de totstandkoming van nationaal rookontmoedigingsbeleid. 



Uit de brief van de NSO blijkt dat het hen allemaal in het verkeerde keelgat is geschoten. “De autonome opkomst van pakketpunten in onder meer gemakswinkels kan en mag dan niet gezien worden als onderdeel van een lobby-strategie van tabaksfabrikanten”, aldus de brief. “Dat is volstrekte onzin en een bewuste verdraaiing van de werkelijkheid door de betreffende journalist.”
Ze zijn ook boos op Nine Kooiman, die de vragen heeft gesteld. Dit is een “bewuste verdraaiing van de werkelijkheid”, aldus de brief, doelend op een van haar vragen: “Herkent u de signalen dat de tabaksbranche lobbyt via de NSO, de branchevereniging voor tabaksdetailhandel en de VVP, Vereniging van Postretailers? Bent u bereid dit te onderzoeken?” Verder onderzoek vond de staatssecretaris niet nodig. Hij wist waarschijnlijk al hoe het zat, tot verdriet van NSO.

NSO geen tabaksindustrie

“De NSO kan als onderdeel gezien worden van 'de tabaksbranche'. Daaronder verstaan we dan de gehele bedrijfskolom van tabaksfabrikanten, groothandel en detailhandel […] Maar:
“De NSO is geen tabaksfabrikant en maakt dus ook geen onderdeel uit van de tabaksindustrie”, aldus de brief. Zij is “onafhankelijk” en laat zich “voor geen enkel karretje spannen!” De “suggestie dat de tabaksbranche lobbyt via de NSO”, is dan ook onterecht, aldus de brief.

Maar hoe onafhankelijk is de NSO? Al in 2013 schreef Vrij Nederland over de (financiële) banden tussen NSO en de tabaksindustrie en ook TabakNee heeft hierover dikwijls bericht. NSO pleit zelfs voor verkoop van tabak door supermarkten, hoewel dat linea recta tegen de belangen van haar eigen achterban ingaat. Zo was er op 29 mei 2013 in de Tweede Kamer een rondetafelgesprek over het thema 'Handhaving tabaksleeftijd'. Niet alleen CBL, de koepel van de supermarkten, was uitgenodigd maar ook NSO-directeur Janwillem Burgering. Toen het voorstel ter sprake kwam om de verkoop van tabak te beperken tot de tabaksspeciaalzaken, wees hij dit af.

Niet onder FCTC

Nota bene meldt NSO zélf in de brief (TabakNee maakte dat in 2016 al bekend) dat de NSO voor haar activiteiten in het kader van “de naleving van de leeftijdsgrens tabaksproducten in de branche” door de tabaksindustrie wordt betaald. “Wij respecteren dat de overheid zelfstandig tot beleidsvoornemens komt inzake roken en tabaksbeleid”, gaat de NSO verder, doelend op het eerdergenoemde FCTC-verdrag, Volgens NSO wordt dit verdrag te strikt ingevuld. Momenteel “melden Tweede Kamerleden dat ze niet met ons mogen praten omdat artikel 5.3 van het WHO-verdrag dit zou verbieden”, aldus de brief. “In onze visie vallen deze contacten [...] niet onder dit verdrag.”

Normaal en gebruikelijk

De NSO vindt dat zij gewoon met iedereen contact moet kunnen hebben, net als collega-brancheorganisaties in de detailhandel zoals het CBL, VNPI en BETA. Stuk voor stuk overigens organisaties die TabakNee ‘tabakspushers’ noemt. Als zij “over tal van onderwerpen overleg met verschillende onderdelen van de overheid overleg voeren”, dan moet de NSO dat ook mogen. Zeker als je beseft, aldus de NSO, dat zij verantwoordelijk is voor “slechts” 20% van de tabaksverkoop in Nederland, en het CBL, lees: de supermarkten, voor “meer dan 50%!”
De NSO ontkent overigens niet dat zij met de tabaksindustrie (“aanbieders van producten die in tabakswinkels verkocht worden”) in gesprek is over regelgeving rondom tabaksproducten. Maar, zo zegt ze, “dit zijn activiteiten die voor iedere brancheorganisatie, in welke branche dan ook, normaal en gebruikelijk zijn”.

Contact moet mogelijk zijn

Het is duidelijk: de NSO en de VVP, (de vereniging van postale en bancaire retailers) willen af van de pariastatus. “Vanuit de NSO willen we met ministeries overleg kunnen voeren over zaken die onze branche betreffen [...] met het ministerie van Economische Zaken [...] over de post- en pakketmarkt. En met het ministerie van VWS over zaken die spelen rondom tabak en van invloed zijn op de retail in tabak en rookwaren.”

Antwoord van het ministerie

Het ministerie van VWS beantwoordt de brief van NSO op 12 februari en grijpt in haar antwoord terug op het internationale antirookverdrag. “De kern van het verdrag is dat er geen ongeoorloofde of ongecontroleerde en in-transparante beleidsbeïnvloeding mag plaatsvinden.” Door de tabaksindustrie en haar lobbyisten, moet er natuurlijk nog achter.
Maar VWS is verder volstrekt duidelijk: “Wanneer op voorhand niet is uit te sluiten of een organisatie of persoon de belangen van de tabaksindustrie (mede) vertegenwoordigt, wordt zeer terughoudend omgegaan in het contact met deze organisaties of personen.” Overleg over het verplicht afdekken van tabak bij tabakswinkels die ook dienen als pakketservicewinkels is er dus niet bij.

De twee brieven (van NSO aan VWS en het antwoord van VWS aan de NSO), gevonden via het transparantieregister, vindt u hier.