Steeds meer mensen kopen spullen via internet, die zij op een pakket-afhaalpunt kunnen ophalen. Daarbij worden niet-rokers, ex-rokers en kinderen nogal eens geconfronteerd met een muur vol tabakswaren. Toeval? Nee, zo blijkt uit ons onderzoek. De tabaksindustrie is betrokken bij de post- en pakkettendistributie en heeft een nieuw kanaal gevonden om te lobbyen bij de overheid.

Door Stella Braam en Frits van Dam

Je pakketje ophalen bij een ophaalpunt in een winkel, handig toch? Maar soms ook een bron van ergernis, schrijft een medisch student in een e-mail aan longarts Wanda de Kanter, voorzitter van Stichting Rookpreventie Jeugd. Hij koopt en verkoopt veel online, waardoor hij in diverse winkels pakketjes ophaalt of afgeeft. “Regelmatig sta ik dan ook in een lange rij te wachten tot ik geholpen word. Daarmee sta ik dan met een uitzicht op een grote muur van allerlei tabaksartikelen, wat ikzelf als anti-roker niet echt fijn vind.” En: “In het pakketpunt waar ik regelmatig kom, lopen veel scholieren van de school in de buurt naar binnen om snoep te kopen.”

Grotere omzet pakketdiensten

Het gaat goed met pakketdiensten als PostNL (de marktleider), DHL, DPD, GLS en UPS Acces Point op de Nederlandse markt. Logisch, steeds meer mensen bestellen allerlei spullen online, via postorderbedrijven of internetwinkels als bol.com, Wehkamp of de MediaMarkt. De populariteit van online winkelen levert pakketbezorgers steeds meer werk en dus ook meer omzet op. In het eerste kwartaal van 2017 boekten koeriersbedrijven zo’n 12,5 procent meer omzet dan in dezelfde periode vorig jaar.

Er werden in 2016 in totaal via allerlei pakketdiensten 225 miljoen postpakketten verzonden, 10 procent meer dan in 2015. De consument kan kiezen: óf je laat je pakketje thuisbezorgen, óf je haalt het op bij een afhaalpunt bij jou in de buurt. Volgens de ‘Marktverkenning 2017' van de VVP bedienden alle pakketvervoerders bij elkaar in 2017 in Nederland 5326 pakketpunten. Over twee à drie jaar, zo is de ambitie, moeten dat er bijna 10.000 zijn.

Klanten van webwinkels worden bovendien steeds veeleisender. Ze willen hun bestelling niet alleen snel ontvangen, maar ook op een plek die hen het beste uitkomt op een voor hen handig moment. Het Financieele Dagblad plaatste een artikel op 30 november waarin wordt beschreven dat er zelfs wordt geëxperimenteerd met bezorgingen door particulieren. “Als zij willen, kunnen zij bij het tankstation of ergens anders een paar pakketjes oppikken en die in hun eigen buurt bezorgen.”

Albert Heijn

In 2016 werden er volgens de Marktverkenning ruim 22 miljoen pakjes bij die 5236 winkels opgehaald. Ook supermarkten zoals Albert Heijn bieden de afhaalservice aan. In 2013 waren 725 Albert Heijn-winkels ophaalpunt voor pakketjes van bol.com en niet zelden vonden de afhaalhandelingen plaats aan de balie waar ook tabak wordt verkocht. Een treffend voorbeeld is dé Albert Heijn van Nederland, een prestigieus filiaal achter het Amsterdamse Koninklijk Paleis, met een bol.com-afhaalpunt in haar tabaksafdeling. Kinderen die daar bijvoorbeeld hun online bestelde speelgoed komen ophalen, worden geconfronteerd met een hele tabaksmuur. Het precieze aantal supermarkten met een tabaksbalie als afhaalpunt is onbekend.

Primera

Ook tabaks- en gemakswinkels zijn afhaalpunten geworden. Juist daar word je uiteraard getrakteerd op een oase aan tabak. Hoeveel van de circa 1600 tabaks- en gemakswinkels ook zo’n ophaalservice hebben, is niet bekend. Van de pakweg 500 Primera-winkels zijn er in ieder geval meer dan 350 met een afhaalpunt van PostNL- en DHL-pakketten. Dat is een serieuze aanduiding van de hoeveelheid.
Nog een aanwijzing is een artikel in Tabak2day (mei 2015), het vakblad voor ondernemers in de tabaks- en gemaksdetailhandel. Daarin zegt een woordvoerster van PostNL dat er 2300 PostNL-postkantoren en 600 PostNL-pakketpunten zijn. “Daarvan is respectievelijk 17 procent en 13 procent in tabaks- en gemakswinkels gevestigd.”

VVP: onafhankelijk?

Ondernemers die een post- en pakketpunt (en financiële dienstverlening) in hun winkel hebben, zoals tabakswinkels en supermarkten, worden vertegenwoordigd door de VVP, de vereniging van postale en bancaire retailers. De belangen van de naar eigen zeggen meer dan 3000 bij de VVP aangesloten retailers worden door deze onafhankelijke vereniging behartigd. Maar hoe onafhankelijk is zij?

De VVP blijkt uit twee organisaties te bestaan: het Vakcentrum en de NSO, de brancheorganisatie voor de tabaks- en gemakswinkels. Het eerste lid, het Vakcentrum, is een naar eigen zeggen onafhankelijke belangenbehartiger voor zelfstandige supermarktondernemers. Zij blijkt echter nauw samen te werken met het CBL, het Centraal Bureau Levensmiddelenhandel, de koepel van supermarkten, waarvan bekend is dat die stevig lobbyt voor een belangrijk punt van de tabaksindustrie: zo veel mogelijk verkooppunten van tabak.
En natuurlijk: goed verdienen aan tabak. Op de top-10 van A-merken in supermarkten staat Marlboro (PM) bovenaan – dus boven merken als Douwe Egberts, Campina en Coca Cola – met een totale omzet van 443,5 miljoen euro. Camel (JTI) staat op de zesde plaats (omzet 209,4 miljoen euro). Een andere samenwerkingspartner van het Vakcentrum is werkgeversorganisatie VNO-NCW, bekend pleitbezorger voor de tabaksindustrie.

Postbus 262

Lid nummer twee, de NSO, die de belangenbehartiger voor de kleine tabakswinkelier zegt te zijn, blijkt nauw verweven met de tabaksindustrie. Zo kan het gebeuren dat de NSO pleit voor de verkoop van tabakswaren in supermarkten, tegen de belangen van haar achterban in. Ook werkt NSO nauw samen met de supermarktkoepel CBL. Dat kwam in een 11-delige serie op TabakNee aan het licht.

De NSO, de brancheorganisatie voor de tabaksdetailhandel, is zoals eerder gezegd nauw verweven met de VVP, die de belangen van winkeliers met afhaalpunten behartigt. Zo blijkt het contactadres van de VVP Overgoo 15 te zijn, waar ook de NSO zetelt. De post voor de VVP mag naar Postbus 262 in Leidschendam, ook de postbus van de NSO. Die postbus herbergt een woud van aan de NSO verbonden tabakslievende stichtingen, zelfs de supermarktkoepel CBL. Het telefoon- en faxnummer van de VVP is ook van de NSO.

Janwillem Burgering

Uit de gegevens van de Kamer van Koophandel blijkt dat Janwillem Burgering, directeur van de NSO, één van de twee bestuursleden is van de VVP. De andere is Patricia Hoogstraaten, tevens bestuurslid van het CBL, hoofdbestuurslid MKB-Nederland en bestuurslid SER. Janwillem Burgering is sinds 28 juni 2017 bestuurslid. Hij is een topman in de tabakslobby, zoals ook blijkt uit zijn profiel op TabakNee. Hij zegt voor de kleine tabakswinkelier op te komen, maar gaat feitelijk voor de belangen van de supermarkten en de tabaksindustrie. En wie is de coördinator van de VVP? Gert Koudijs, secretaris van de NSO.

Lobby

Lobbyen is één van de activiteiten van de VVP. Voorzitter van het hoofdbestuur van het Vakcentrum, Harrie ten Have, zegt in een interview dat er vooral wordt gelobbyd bij “vertegenwoordigingen in Den Haag en Brussel en bij koepelorganisaties”.
Zo heeft het VVP-bestuur in 2016, samen met het Vakcentrum en de NSO, geprotesteerd tegen verlaging van de tarieven van PostNL voor haar retail partners. Het VVP-bestuur heeft onder meer minister Kamp van Economische Zaken (EZ) en de Tweede Kamercommissie voor EZ geïnformeerd en om een uitspraak gevraagd. De SP heeft hier Kamervragen over gesteld.

Achterdeur

Via deze achterdeur zit de tabaksindustrie alsnog bij de overheid aan tafel, wat verboden is op grond van het door Nederland ondertekende internationale antirookverdrag FCTC. En erger nog, de overheid komt naar ze toe. Zo was een afvaardiging van het ministerie van Economische Zaken op 1 november 2017 te gast op een NSO/VVP-bijeenkomst. Belangrijkste onderwerp van gesprek: margeverdeling en universele post- en pakketdiensten in winkels. Het zal niet bij deze ene avond blijven, aldus het nieuwsbericht op de NSO-website: “De VVP wordt betrokken bij de maatschappelijke discussie die de komende maanden door EZ over dit onderwerp georganiseerd wordt.” Zo krijgt de NSO, en met haar de tabaksindustrie, via de VVP toch weer een voet tussen de deur bij de overheid.

Word een afhaalpunt!

Het is geen toeval dat tabaks- en gemakswinkels in de pakketjes zitten. In 2011 adviseerde de tabakswinkeliersvereniging NSO haar leden een pakketophaalpunt erbij te gaan doen. Dat deed de NSO op basis van een onderzoek waarvan het zelf de opdrachtgever was. Het gaat niet goed met de tabaks- en gemakszaken, was de uitkomst, vooral door de concurrentie met supermarkten en tankstations die ook tabak verkopen. Maar: “Er zijn voldoende perspectieven voor ondernemers met een tabaksspeciaalzaak of gemakswinkel. Maar daarvoor moeten er wel keuzes gemaakt worden.”
De boodschap komt hierop neer: online-verkoop heeft de toekomst, dus wordt ook een afhaalpunt! De tabakswinkelier krijgt zo waarschijnlijk hoop op een extra bijverdienste en de afhaler van een postpakketje wordt wellicht op het idee gebracht om meteen maar even de sigaretten te kopen.

In Tabak2day van juni 2015 doet NSO-directeur Janwillem Burgering nog eens een oproep in een artikel met als thema ‘de toekomst van de tabaks- en gemakswinkels’. De interviewer: “Welke vragen moet een ondernemer in deze branche zichzelf durven te stellen?” Burgering: “Welke functies wil ik met mijn winkel vervullen de komende jaren? Blijf ik de lokale winkel die alleen producten verkoopt, of ga ik ook bijvoorbeeld een rol vervullen in de pakkettendistributie? […]”

Minimale winst

De oproep van Burgering geeft te denken. De tabaks- en gemakswinkels verdienen namelijk maar weinig op de pakket- afhaal- en verstuurpunten, zo blijkt uit Eindrapport Pakketdiensten in de Retail (2016, in opdracht van VPP). Dit rapport stelt dat in tabaks- en gemakswinkels per pakket zeven en een halve eurocent nettowinst wordt gemaakt. De gemiddelde extra omzet per klant die een pakje brengt of haalt, is 38 eurocent.
Dat lijkt allemaal zeer marginaal. En daarmee rijst het vermoeden dat tabaks- en gemakswinkels vooral een afhaalpunt willen zijn om daarmee (nieuwe) klanten te werven dan wel te behouden.

Uitstalverbod tabakswaren

Behalve bij tabaksspeciaalzaken moeten bij alle verkooppunten, zoals supermarkten en tankstations, in de toekomst alle rookwaren uit het zicht zijn. Dit is vastgelegd in het uitstalverbod voor tabak en aanverwante producten van voormalig staatssecretaris Martin van Rijn (VWS). De maatregel moet jongeren beschermen tegen de verleiding om te gaan roken maar is ook belangrijk voor mensen die al met roken zijn gestopt, of willen stoppen. Tabak uit het zicht dus, behalve bij tabaksspeciaalzaken waar mensen ook hun pakketjes komen ophalen.
Longarts Wanda de Kanter vindt dat hier een consequentie aan moet worden verbonden: “Als tabakswinkels, waar de sigaretten dus niet hoeven te worden afgedekt, een afhaalpunt willen zijn, moeten ook daar tabakswaren worden afgedekt, net als in supermarkten in de toekomst. Zo voorkom je dat niet-rokers, ex-rokers en kinderen die hun pakketjes ophalen, op een muur van tabak stoten en in de verleiding worden gebracht om te gaan roken.” Ook zegt ze: “De tabaksbranche heeft er wat op gevonden om het uitstalverbod te omzeilen nog voordat het is ingesteld. Maar dat gaat ze niet lukken. Wij gaan de Tweede Kamer benaderen om hier een stokje voor te steken. Een uitstalverbod voor tabakszaken die ook uitgiftepunt willen zijn voor pakketjes is onontkoombaar.”

Janwillem Burgering en Patricia Hoogstraten reageerden ook na herhaald verzoek niet op onze vragen.