Vrijwel alle sigarettenmerken die in Nederland over de toonbank gaan, bevatten meer gif dan wettelijk is toegestaan. Stichting Rookpreventie Jeugd startte een rechtszaak, maar heeft deze verloren. Het handhavingsverzoek bij de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit werd ook afgewezen, maar niemand kan er meer omheen dat er iets goed mis is met de controle op de ‘traditionele’ sigaret.

Door de webredactie

Tabaksfabrikanten manipuleren hun sigaretten dusdanig dat die in tests, de zogenaamde ISO-methode, minder schadelijke stoffen afgeven dan bij normaal gebruik door rokers. Dat zit zó: de filters van sigaretten zijn voorzien van minuscule gaatjes die in testomgevingen de sigarettenrook verdunnen met lucht. Rokers daarentegen sluiten die gaatjes af met hun vingers en lippen, zodat zij de rook onverdund binnenkrijgen. Deze misleiding staat bekend als de ‘sjoemelsigaret’. De Nederlandse overheid is hiervan al sinds 2012 op de hoogte, zo berichtte TabakNee.
TabakNee heeft een speerpunt gemaakt van het aanpakken van de sjoemelsigaret, omdat vrijwel alle sigarettenmerken die dagelijks in Nederland worden verkocht minimaal twee keer zoveel gif bevatten als wettelijk mag. Het gaat om het kankerverwekkend teer, de verslavende nicotine en om koolmonoxide, dat onder meer hart- en herseninfarcten veroorzaakt.

Strafzaak

In 2016 deed mr. Bénédicte Ficq namens twee ziek geworden rokers aangifte van doodslag, misleiding en valsheid in geschrifte tegen de tabaksindustrie. De twee slachtoffers van roken waren longkankerpatiënt Anne Marie van Veen en COPD-patiënt Lia Breed, die begin februari 2019 overleed.
Het bedrog van de tabaksindustrie met de sjoemelsigaret vormde de kern van deze aangifte tegen de in Nederland opererende fabrikanten van rookwaren. In oktober 2017, na een jaar waarin de aangifte veel belangstelling en brede maatschappelijke steun had verworven, sprak ook het ministerie van Volksgezondheid (VWS) steun uit voor deze strafzaak.

Geen vervolging

Het Openbaar Ministerie legde de aangifte tegen de sigarettenfabrikanten terzijde en ook het hof in Den Haag besloot niet tot strafrechtelijke vervolging van de tabaksindustrie over te gaan. Volgens het hof is het niet aan de rechter, maar aan de wetgever om het gesjoemel met sigaretten aan te pakken. Het hof formuleerde het als volgt: “Dat roken schadelijk is voor de gezondheid, ernstige gezondheidsrisico’s met zich meebrengt, tot ernstige ziekten en zelfs tot de dood kan leiden en bovendien zeer verslavend is, kan naar het oordeel van het hof als een feit van algemene bekendheid worden aangenomen en wordt door beklaagden ook niet betwist. Beklaagden bieden sigaretten aan waarvan zij weten dat die verslavend en schadelijk (kunnen) zijn voor de gezondheid van (mee)rokers. Het hof gaat ervan uit dat beklaagden hierbij handelen met het oog op het behalen van winst.”

En ook: “Het hof respecteert de wens van klagers en vele anderen om het roken van sigaretten, met name door jongeren, uit te bannen en zodoende een rookvrije generatie te creëren. Maar hoe groot de maatschappelijke en algemene gezondheidsbelangen in deze zaak ook zijn, het hof kan niet anders dan de klacht op juridische gronden beoordelen.”
De advocaten zien daarin overeenkomsten met vonnissen tegen handelaren in cocaïne en heroïne. Ficq: “Het hof had deze opmerking achterwege kunnen laten, maar kiest ervoor om op deze manier duidelijk aan te geven dat hier sprake is van een maatschappelijke misstand waar de rechtspraak niets aan kan doen. Met andere woorden, de bal ligt bij de politiek.”

Dat is natuurlijk een teleurstelling, maar het betekent niet dat de tabaksfabrikanten nooit voor de rechter zullen komen. De aangifte kreeg, ook internationaal, veel bijval. De wereldwijde actiegroep Action on Smoking & Health (ASH) noemde de actie “in vele opzichten een succes”. De vaststelling van het hof dat de tabaksindustrie welbewust en uit winstbejag een schadelijk en verslavend product maakt noemde ASH een “overwinning”.

Handhavingsverzoek

Haal de sjoemelsigaret uit de handel, alle sigaretten die niet voldoen aan de wettelijke maxima van teer, nicotine en koolmonoxide. In de praktijk zijn dat bijna alle sigarettenmerken die in Nederland worden verkocht. Dat is de kern van het handhavingsverzoek dat op 31 juli 2018 bij de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) is ingediend. Diverse organisaties uit de medische wereld en twee patiënten sloten zich aan. Ook burgemeester Femke Halsema van Amsterdam deed namens de hoofdstad mee met dit initiatief.
De indieners zagen deze stap als noodzakelijk, omdat zij van de overheid verwachten dat deze de gezondheid van de burger beschermt. Het handhavingsverzoek kreeg veel aandacht in de media, van BNR Nieuwsradio tot en met De Telegraaf. “Het is onbegrijpelijk dat tabaksproducten nog zo makkelijk verkrijgbaar zijn,” stelde Trouw.
Waar zijn de grenswaarden voor teer, nicotine en koolmonoxide eigenlijk op gebaseerd? TabakNee zocht het uit en bracht in deze context ook goed nieuws: staatssecretaris Blokhuis (Volksgezondheid) stimuleert de EU om een eind te maken aan de sjoemelsigaret.
Blokhuis kan met gerust hart in actie komen: volgens onderzoek van Maurice de Hond vindt een ruime meerderheid van de Nederlandse bevolking dat de overschrijding van de gifnorm van sigaretten consequenties moet hebben voor het antirookbeleid van de overheid.

Bezwaar

In reactie op het ingediende handhavingsverzoek weigerde de NVWA bij Besluit van 20 september 2018 om op te treden tegen de sjoemelsigaret. De Stichting Rookpreventie Jeugd concludeert hieruit dat de NVWA liever de letter van de wet volgt en daarbij de gezondheid van de burger negeert. Stichting Rookpreventie Jeugd is daarom in beroep gegaan tegen het besluit bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS), die medeopdrachtgever is voor de beslissingen van de NVWA.
In de beslissing op dat bezwaar beriep VWS zich opnieuw op de letter van de wet. Staatssecretaris Blokhuis heeft aangegeven daar niet gelukkig mee te zijn en de ‘hulp’ van Europa in te zullen roepen. Hij wil af van de ISO-meetmethode: “Ik onderken echter dat dit op Europees niveau geïnitieerd zal moeten worden. Om die reden zijn mijn inspanningen erop gericht in Europees verband de meetmethode aan te passen.”