Het idee dat het verlagen van tabaksaccijns zou helpen om illegale handel in tabak tegen te gaan is een drogredenering, betoogt de Australische tabaksbestrijder Simon Chapman. Illegale sigaretten zie je zelfs in de landen waar tabaksprijzen het laagst zijn. Handhaving is de enige manier om smokkel te bestrijden.

Door de webredactie

Tabaksaccijns verlagen om illegale handel tegen te gaan is een drogredenering, schrijft de Australische emeritushoogleraar Volksgezondheid en antitabaksactivist Simon Chapman. Immers, betoogt hij in een blogpost, illegale handel in tabak zie je overal, ook in landen waar tabak heel goedkoop is. “Landen met een laag inkomen (bijvoorbeeld Vietnam, de Filippijnen en Senegal), waar tabak spotgoedkoop is, worden vaak ook overspoeld met sigaretten op de zwarte markt”, schrijft Chapman. Maar ook in landen met een vergelijkbare levensstandaard als in Australië, namelijk de VS, Canada en het VK, waar de tabaksprijzen aanzienlijk lager zijn dan in Australië, tiert de illegale handel welig. Verlagen van de accijns is dus geen middel om criminelen de pas af te snijden, want zij zullen altijd manieren vinden om toch aan illegale tabak te verdienen. Het enige dat daar echt tegen helpt is investeren in handhaving, concludeert Chapman.

Smokkel van sigaretten gebeurt al heel lang. In 1994 constateerden de onderzoekers Luk Joossens en Martin Raw dat er 30 procent verschil zat tussen de officiële cijfers over het aantal wereldwijd geëxporteerde en het aantal geïmporteerde sigaretten. De enige verklaring voor 280 miljard minder geïmporteerde sigaretten kon alleen maar smokkel zijn. Smokkel dus, waar de tabaksindustrie zelf een rol in speelde.

Onbetrouwbare onderzoeken

Dat de tabaksindustrie de smokkel al decennia heeft gefaciliteerd is geen nieuws, zoals Tobacco Tactics duidelijk maakt. Ondertussen overdrijft de industrie steeds weer de cijfers over de illegale handel in rapporten die in haar opdracht worden opgesteld door consultancy- en onderzoeksbureaus als KPMG, Kantar en WSPM. Een analyse uit 2019 concludeerde dat 31 van de 35 onderzoeken naar de omvang van de illegale handel vaststelden dat de tabaksindustrie op hogere schattingen uitkwam dan onafhankelijke onderzoeken. Terugkerende constatering daarbij is dat de onderzoeken die de tabaksindustrie financiert niet verifieerbaar en niet reproduceerbaar zijn. De uitkomsten worden wel steeds gebruikt om te ageren tegen de tabaksaccijns.

In het Verenigd Koninkrijk werd de illegale handel in tabak tussen 2021 en 2022 geschat op 2,8 miljard pond (3,3 miljard euro), blijkt uit een rapport van de Britse Douane uit 2024. Maar de duty gap, het verschil tussen wat geïnd wordt aan accijns en wat geconsumeerd wordt, is dankzij handhaving volgens dit rapport gedaald van 16,9 procent in 2005 naar 11 procent in 2021/22. Voor shag is dit zelfs gehalveerd van 65,2 procent naar 33,5 procent over dezelfde periode. Tussen 2015 en 2023 zijn in het VK 10,6 miljard niet veraccijnsde sigaretten en 1.600 ton shag onderschept, 1.571 mensen veroordeeld vanwege tabakscriminaliteit en 298 miljoen pond (355 miljoen euro) aan boetes geïnd. Handhaving maakt het verschil, is de boodschap.

Industriespreekbuis bestrijdt cijfers

Een dag na Chapmans blog plaatste het Institute of Economic Affairs in Londen een blogpost van Head of Lifestyle Economics Christopher Snowdon, die betoogt dat de illegale handel in tabak tussen 2021 en 2024 in het VK enorm is toegenomen. Het aantal legaal verkochte sigaretten is volgens Snowdon met 45 procent afgenomen, terwijl het aantal rokers ongeveer gelijk is gebleven. Snowdon koppelt deze constatering aan een stijging van de accijns in vier jaar tijd met 39 procent. Bijna een evenredige vergelijking, zo lijkt het. We zijn even in verwarring hierover, tot uit Tobacco Tactics blijkt dat het Institute of Economic Affairs betalingen van de tabaksindustrie ontvangt en Snowdon zich al jaren een spreekbuis van de industrie betoont. Even waren zelfs wij in deze gezaghebbende façade getrapt.

Alleen handhaving werkt

Ook in de VS en Canada, waar tabak aanzienlijk betaalbaarder is dan in Australië, is sprake van een miljardenmarkt in illegale tabak, veelal in handen van georganiseerde criminele bendes. In de VS zijn prijsverschillen tussen afzonderlijke staten een drijfveer voor smokkel. Illegale handel in tabak is bijna overal op de een of andere manier lucratief, stelt Chapman, maar dat wil niet zeggen dat accijnsverhogingen hun doel voorbijschieten. Want overal, en zeker in Australië, waar zeer hoge prijzen samengaan met andere stringente maatregelen, zijn de rokersaantallen gedaald. Tabaksaccijnzen zijn een effectief instrument bij tabaksontmoediging, zo is wetenschappelijk vastgesteld.

Verlaging van de tabaksaccijns, zoals in Nederland ook door bijvoorbeeld de BBB wordt bepleit, kan nooit een oplossing zijn om illegale handel te bestrijden, stelt Chapman. Alleen een complete afschaffing van de accijns zou de criminelen wellicht de wind uit de zeilen kunnen nemen, maar dat is natuurlijk nooit een optie, terwijl de voor de hand liggende oplossing is dat overheden hard en effectief optreden tegen illegale handelaren.

Bulgarije verhoogt accijns

Net als in de VS spelen prijsverschillen tussen afzonderlijke landen in Europa wel een rol, reden waarom ook de Nederlandse overheid, samen met 15 andere lidstaten recent bij de Europese Commissie aandrong op herziening van de Tabaksaccijnsrichtlijn, die uit 2011 stamt. In 2020 is wel een begin gemaakt met een evaluatie en in 2022 is een concept voor een nieuwe richtlijn opgesteld, waar de Smoke Free Partnership de hand op wist te leggen, maar daar is tot op heden geen gevolg aan gegeven.

Opmerkelijk is daarom dat Bulgarije in het licht van dat concept besloot om de tabaksaccijns in de begroting voor 2025 fors op te schroeven, aldus Novinite. In de conceptrichtlijn wordt een verdubbeling van het minimum accijnstarief voorgesteld van 90 euro naar 180 euro per 1.000 sigaretten. Met accijnsverhogingen op 1 april en 1 mei van dit jaar komt Bulgarije daar nog niet aan en sigaretten blijven er aanmerkelijk goedkoper dan in andere landen, maar de invloed van een aanstaande aanpassing van de EU-richtlijn laat zich dus toch al gelden. Mogelijk speelt mee dat de huidige EU-voorzitter, Polen, het onderwerp net weer op de agenda heeft gezet.