UPDATE 04-03-2025
Herziening van de Europese Tabaksaccijnsrichtlijn staat niet in het werkprogramma 2025 van de Europese Commissie. Polen maakt gebruik van zijn huidige positie als voorzitter van de Europese Unie om accijns op alternatieve nicotineproducten alsnog op de agenda te krijgen, blijkt uit documenten ingezien door Euractiv.

Door de webredactie

Polen is sinds 1 januari van dit jaar voor een halfjaar voorzitter van de Europese Unie en maakt van die positie gebruik om de Europese discussie over het belasten van alternatieve tabaks- en nicotineproducten een impuls te geven. Dit blijkt uit een onofficieel document dat in handen kwam van de Brusselse publicatie Euractiv. Het onderwerp zou op 26 februari op de agenda staan van de werkgroep Indirecte Belastingen, een diplomatiek overleg ter voorbereiding van de vergaderingen van de ministers van Financiën en Economische Zaken van de EU.

Deze aanpak van het Poolse voorzitterschap is mogelijk een reactie op het recent gepubliceerde ‘werkprogramma’ van de Europese Commissie voor 2025, waarin opnieuw geen revisie van de Tabaksaccijnsrichtlijn (Tobacco Tax Directive; TTD) is opgenomen. Deze omissie kwam voor gezondheidsactivisten als een harde klap, omdat het de zoveelste keer is dat de Europese Commissie deze cruciale herziening voor zich uit schuift. Dit had namelijk al in 2022 moeten gebeuren, maar is toen uitgesteld na zeer intensief lobbyen van de tabaksindustrie. Ook herziening van de Tabaksproductenrichtlijn (TPD) staat niet op het jaarprogramma.

Accijns zijn noodzaak

Het document dat Euractiv in handen kreeg, spreekt in heldere taal over de noodzaak van een verenigd Europees accijnsbeleid voor alternatieve nicotineproducten: “De markt heeft al nicotinetandenstokers en nicotinegummies gezien; misschien komt er volgende keer zelfs nicotinetandpasta…” Het feit dat de industrie studies financiert die deze nieuwe producten in een mooi daglicht zetten, kan Polen, tot 1 juli EU-voorzitter, niet van de wijs brengen. Het land sluit zich aan bij de positie van de WHO en andere gezondheidsorganisaties die in dit geval het voorzorgsbeginsel propageren, omdat over de langetermijneffecten van deze relatief nieuwe nicotineproducten nog onvoldoende bekend is.

Het Poolse initiatief lijkt ook een reactie op de brief die Nederland samen met 15 andere lidstaten (waar Polen overigens niet bij zat) in december aan de Europese Commissie stuurde en waarin zij aandringen op snelle herziening van de TTD in verband met de opkomst van alternatieve nicotineproducten. Deze producten vallen niet onder de bestaande regelgeving, waardoor er geen geharmoniseerd accijnsbeleid voor nieuwe nicotineproducten is.

Druk van de industrie

Bronnen die nauw bij de discussie betrokken zijn vertellen Euractiv dat ook vanuit de industrie druk op de Europese Commissie wordt uitgeoefend om zo snel mogelijk met richtlijnen voor een (minimale) accijns op alternatieve nicotineproducten te komen, om een algeheel verbod op deze producten – wat door sommige lidstaten wordt voorgestaan – te voorkomen. Frankrijk en België hebben net een verbod op wegwerp-vapes ingevoerd en een Frans verbod op nicotinezakjes is aanstaande. In Nederland zijn de nicotinezakjes ook sinds 1 januari helemaal verboden. Andere EU-ministers, onder wie Riina Sikkut van Estland, willen nog een stap verder gaan en werkelijk streven naar een ‘nicotinevrije generatie’, die volgens haar veel steun geniet onder meerdere gezondheidsministers.

Herziening TTD op lange baan

De voornaamste reden voor het Poolse voorzitterschap om nu toch iets aan het Europese accijnsbeleid te doen is dus dat de Commissie de herziening van de TTD opnieuw heeft uitgesteld, onder druk van verschuivende prioriteiten sinds de Europese parlementsverkiezingen van 2024. Toen de Commissie in 2021 een toen al zeer achterstallige revisie van de tien jaar oude TTD (2011) aankondigde, werd al genoemd dat harmonisatie van belasting op nieuwe nicotineproducten nodig is. Ook voorzag men hogere minimum-accijnstarieven om verschillen in tabaksprijzen tussen landen en daarmee koopgedrag over de grens te verminderen. Dit voorstel zou in 2023 op de agenda komen, maar is toen op de plank beland, zonder enig plan voor een vervolg. Een studie uit 2023 van Tobacconomics (nu Economics for Health) stelt dat een voorstel van de Commissie voor een herziening van de TTD in december 2022 verwacht werd, maar nooit kwam, al circuleerde toen al wel een concept.

Verschuivende prioriteiten

Het uitstel is met name aangestuurd door Commissievoorzitter Ursula von der Leyen, die maanden aan het schipperen is geweest om haar tweede termijn als voorzitter te bestendigen in aanloop naar de Europese verkiezingen van 2024. Uit interviews met betrokken ambtenaren en diplomaten door Politico blijkt dat Von der Leyen eigenhandig en grotendeels zonder ruggespraak meerdere gevoelige dossiers van de agenda heeft gehaald die hadden kunnen bijdragen aan een rechtse overwinning bij de verkiezingen. Elk voorstel met enig betuttelingsgehalte werd afgezwakt of op de lange baan geschoven. Daaronder waren voorstellen voor minder giftige pesticiden bij voedselproductie, waarschuwingslabels op alcohol en voorstellen voor rookvrije omgevingen en accijns voor tabak.

Terwijl het nota bene Von der Leyen zelf was die eerder met veel fanfare het EU Beating Cancer Plan had gelanceerd. Dit Beating Cancer Plan, waar de revisie van het Tobacco Tax Directive (TTD) een cruciaal onderdeel van is, streeft naar een Europa met minder dan 5 procent rokers in 2040, met als tussentijds doel om in 2025 onder de 25 procent te komen. Hoewel de Commissie dit tussentijdse doel volgens een peiling van Eurobarometer in 2023 heeft bereikt zal het erg lastig worden om onder de 5 procent te komen zonder een fundamentele revisie van het accijnsbeleid in de TTD, aangezien het percentage rokers maar met één procent is gedaald in de laatste drie jaar. De voorstellen voor revisie zijn weliswaar niet in de prullenbak verdwenen, maar wel in een oude doos beland en niemand weet wanneer ze het daglicht weer zullen zien.

Volgens het Smoke Free Partnership is het echter hoog tijd dat de revisie van de TTD van start gaat, nu de nieuwe Commissie alweer een halfjaar in functie is, en het Poolse voorzitterschap probeert daarin iets te bereiken. Op 11 maart is de volgende Raad van ministers van Financiën en Economische Zaken, maar daar staat tabaksaccijns niet op de agenda en zal het vooral gaan over de ontwikkelingen rond Oekraïne.

UPDATE 04-03-2025

In een brief aan Eurocommissaris Olivér Várhelyi van Gezondheid heeft staatssecretaris Vincent Karremans aangedrongen op snelle aanpassing van de wetgeving op het gebied van tabak en aanverwante producten. De brief is volgens Euractiv medeondertekend door België en Letland. In de brief noemt Karremans het uitstel van de herziening van de Tabaksaccijnsrichtlijn en de Tabaksproductenrichtlijn schadelijk. Hij vraagt de Hongaarse commissaris om daadkrachtige actie om jongeren te beschermen. Karremans vindt dat de Europese Commissie “alomvattende restricties op het gebied van smaakjes, nicotinegehaltes en standaard verpakkingen” moet nemen. Volgens Euractiv is al duidelijk dat Griekenland en Italië deze maatregelen te ver vinden gaan.