Losse smaakfilters waarmee de nicotine-industrie dacht het smaakverbod voor vapes te kunnen omzeilen zijn niet toegestaan. In antwoord op Kamervragen schrijft demissionair staatssecretaris Van Ooijen (VWS): ‘Ik kan hier kort over zijn: deze opzetbare smaakjesfilters zijn verboden.’ Het programma De Hofbar ontdekte dat 9 van de 10 verkopers zich er niet aan houden.

Door de webredactie

Om te voorkomen dat jongeren met e-sigaretten gaan experimenteren is er per 1 januari een verbod op veelal zoete smaakjes ingegaan, zodat vapes minder aantrekkelijk zijn geworden. Er mogen alleen nog e-sigaretten met tabakssmaak verkocht worden en smaken als ‘watermeloen’, ‘aardbei’ en ‘mint’ mogen niet meer in de schappen liggen. Winst voor de volksgezondheid, maar niet voor de nicotine-industrie die vooral wil dat zo veel mogelijk mensen beginnen en doorgaan met vapen.

Vermeende maas in de wet

Het onderzoeksjournalistieke programma Zembla meldde eind december 2023 dat het merk SKE Crystal, een van de populairste wegwerp-vapes in Nederland, een maas in de wet gevonden dacht te hebben door losse opzetfilters met smaakjes te gaan verkopen. De filters kunnen op het mondstuk van de e-sigaret bevestigd worden, zodat er alsnog een smaakje aan de vape kan worden toegevoegd. SKE Crystal volgt daarmee het voorbeeld van de tabaksindustrie, die eenzelfde trucje bedacht toen mentholsigaretten verboden werden: ze kwamen met strips die mentholsmaak aan sigaretten afgeven.

Onderdelen van de e-sigaret

Juist omdat de overheid wilde voorkomen dat de nicotine-industrie het smaakjesverbod zou proberen te omzeilen, voegde het een artikel aan de wet toe waarin staat “dat het ook niet toegestaan is om andere smaakbepalende ingrediënten dan die zijn aangewezen bij ministeriële regeling toe te voegen in andere onderdelen van e-sigaretten met en zonder nicotine.” Maar een aantal door Zembla ondervraagde e-sigaretverkopers en groothandelaren stelde dat een opzetfilter geen onderdeel van de e-sigaret is, waardoor het een legaal accessoire zou zijn om te verkopen.

Antwoord op Kamervragen

Kamerlid Elke Slagt-Tichelman (GroenLinks-PvdA) stelde hierover Kamervragen aan demissionair staatssecretaris Van Ooijen (VWS, CU). “Ik kan hier kort over zijn: deze opzetbare smaakjesfilters zijn inderdaad verboden”, antwoordt Van Ooijen daarop. “In het Tabaks- en rookwarenbesluit is het zowel verboden om smaakstoffen te gebruiken als ingrediënt van een vloeistof als voor een onderdeel van elektronische dampwaar. Door dit laatste wordt voorkomen dat smaakstoffen die niet zijn toegestaan worden toegevoegd via bijvoorbeeld patronen, een los mondstuk of andere onderdelen van de e-sigaret, om zo alsnog een bepaalde smaak te creëren. Bij het opstellen van de regelgeving is er dus expliciet rekening mee gehouden dat de e-sigarettenindustrie op deze manier het smaakjesverbod zou willen omzeilen. Ik vind het teleurstellend dat dit nu inderdaad het geval lijkt te zijn.”

Aanpassen wetstekst niet nodig

Slagt-Tichelman vraagt zich ook af of de wet aangepast zou moeten worden, maar volgens Van Ooijen is dat niet nodig. Volgens Van Ooijen dekt het smaakjesverbod in de wetstekst “een product dat gebruikt kan worden voor de consumptie van nicotinehoudende damp via een mondstuk, of een onderdeel van dat product, waaronder een patroon, een reservoir en het apparaat zonder patroon of reservoir.”

Hoe zit het met handhaving?

Als duidelijk is dat de nicotine-industrie dus wel degelijk in overtreding is met de verkoop van de opzetfilters, is het zaak dat er gehandhaafd gaat worden. Volgens Van Ooijen zijn er eind 2023 maatregelen getroffen zodat de NVWA meer controles met testkopers kan inzetten voor de intensivering van het toezicht op het respecteren van de tabaksleeftijd. In 2024 zullen er 2.200 leeftijdsgrenzencontroles uitgevoerd gaan worden, een toename ten opzichte van de 1.875 in 2023. Niettemin merkt Van Ooijen op dat die testkopers niet ingezet worden voor het smaakjesverbod. “Daar worden andere inspectiemethoden voor toegepast”, schrijft hij.

Lang wachten op actie

Ook zegt Van Ooijen bezig te zijn met het verhogen van de boetes op overtredingen van de Tabakswet. Daar heeft hij zeken nog één tot anderhalf jaar voor nodig. In maart hoopt Van Ooijen de resultaten van een onderzoek naar het verplichtstellen van een uniform uiterlijk van e-sigaretten te kunnen delen. De demissionair staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat onderzoekt ondertussen in hoeverre wegwerp-vapes verboden kunnen worden via een algemene inventarisatie van beleidsmaatregelen op het gebied van de aanpak van kunststofproducten voor eenmalig gebruik. Dat onderzoek wordt pas eind van het jaar verwacht.

Hofbar: smaak-vapes overal verkrijgbaar

Dat nadere regelgeving en een veel strengere handhaving noodzakelijk is bleek dinsdag uit een nieuwe uitzending van De Hofbar op NPO2. Het programma nam de proef op de som en stelde vast dat in 9 van de 10 vape-shops nog altijd smaak-vapes verkocht worden, dan wel de opzetfilters met smaakjes. In een reactie zegt Wanda de Kanter, voorzitter van Rookpreventie Jeugd, de urgentie te missen in de handhaving. En Esther Croes, arts-epidemioloog van het Trimbos-instituut, noemt de handelwijze van de vape-verkopers ‘volstrekt immoreel’.

Ook Van Ooijen spreekt in een reactie van ‘onverantwoord gedrag’ van de verkopers, maar volgens hem moeten we de verkopers en de handhaving “even de tijd geven om te wennen aan de nieuwe wet”. Dat die wet al een jaar lang, weliswaar met een overgangstermijn, van kracht is bleef buiten beschouwing.