UPDATE 08-01-2024
Om e-sigaretgebruik onder jongeren te ontmoedigen mogen er sinds 1 januari geen vapes met lekkere smaakjes meer verkocht worden. Maar de e-sigaretindustrie denkt alweer een maas in de wet gevonden te hebben door opzetfilters met lekkere smaakjes in de handel te brengen. De handhaving lijkt tekort te schieten.

Door de webredactie

Sinds 1 januari moeten e-sigaretten met lekkere smaakjes uit de schappen zijn verdwenen. Het verbod zou eigenlijk al op 1 juli 2023 ingaan, maar winkels hebben extra tijd gekregen om hun voorraden te verkopen. Sinds nieuwjaar zijn er nog maar 16 verschillende tabakssmaken toegestaan, wat ervoor moet zorgen dat de vape aan populariteit gaat inboeten zodat jongeren minder snel in de verleiding komen om ermee te experimenten.

Zembla onthulde echter dat het merk SKE Crystal, een van de populairste wegwerp-vapes in Nederland, een maas in de wet lijkt te hebben gevonden door opzetfilters met lekkere smaakjes te gaan verkopen. Deze kunnen aan het mondstuk van de e-sigaret bevestigd worden, waardoor gebruikers alsnog een smaakje aan hun vape kunnen toevoegen. Crystal volgt daarmee het voorbeeld van de tabaksindustrie die eenzelfde trucje bedacht toen mentholsigaretten verboden werden: ze kwamen met inlegstrips die mentholsmaak aan sigaretten afgeven.

Tabakswet moet aangepast worden

Omdat de overheid erop bedacht was dat de e-sigaretindustrie naar mazen in de wet zou gaan zoeken, voegde het een artikel aan de wet toe waarin staat “dat het ook niet toegestaan is om andere smaakbepalende ingrediënten dan die zijn aangewezen bij ministeriële regeling toe te voegen in andere onderdelen van e-sigaretten met en zonder nicotine.” Een aantal door Zembla ondervraagde e-sigaretverkopers en groothandelaren stelt dat een opzetfilter geen onderdeel van de e-sigaret is, waardoor het een legaal accessoire is om te verkopen. De overheid zou dus wederom de wet moeten aanpassen om het verbod ook voor de filters te laten gelden.

Dat heeft de Nederlandse Voedsel en Warenautoriteit (NVWA) de overheid ook geadviseerd. De NVWA is belast met de handhaving van de tabakswet en moet er dus voor zorgen dat die wet niet overtreden wordt. Als in de wet duidelijk omschreven staat dat losse opzetbare mondstukken, patronen of andere onderdelen van e-sigaretten die smaakjes bevatten onder het verbod vallen, zorgt dit “voor meer duidelijkheid bij de uitvoering en handhaving”, zei de NVWA tegen Zembla. Als de e-sigaretbranche dit soort producten toch introduceert, moet de NVWA beoordelen of deze verboden zijn onder de Tabaks- en rookwarenwet. “Als dat zo is, zal worden opgetreden”, zei de NVWA. “Het is lastig een oordeel te geven, zonder het product te kennen.”

Online handhaving NVWA schiet tekort

Een op de vijf jongeren zegt volgens het Trimbos-instituut het afgelopen jaar te hebben gevapet. Uit onderzoek van RTL begin december bleek dat minderjarigen makkelijk via Snapchat of buitenlandse verkoopsites aan e-sigaretten kunnen komen. De NVWA zou dus veel scherper en duidelijker moeten handhaven om de verkoop van vapes met lekkere smaakjes daadwerkelijk tegen te gaan.

De NVWA blijkt pas op te gaan treden tegen onlineverkoop als iemand een melding heeft gedaan. “De websites uit andere EU-landen die gericht vapes verkopen naar Nederland kunnen via de website bij de NVWA gemeld worden. Deze worden dan beoordeeld en wanneer deze nog niet in een handhavingstraject zitten, wordt ook daar een inspectie uitgevoerd.”

De Kanter: ‘Meldingen doen’

Longarts Wanda de Kanter heeft niet het idee dat de NVWA de handhaving aankan. “Aangezien er nu al niet gehandhaafd wordt, noch op onlineverkoop, noch op leeftijd, waarom zou er dan wel op de smaakjes gehandhaafd worden?” zegt ze tegen Zembla. “Het enige dat wij buitenstaanders kunnen doen, is melden als er ergens toch verkocht wordt. Dan kan de NVWA gericht naar een verkooppunt toe.”

Dat zegt De Kanter ook tegen Het Parool: “Plat rapporteren, die NVWA”, omdat er zonder strenge handhaving niets zal veranderen: tieners zullen het erop wagen en e-sigaretten overal vandaan halen.

Wel controles met testaankopers

De NVWA zegt tegen Het Parool dat er wel degelijk actief gehandhaafd wordt, maar dat gaat dan wel om de verkoop in winkels: “We doen zo’n 200 controles per maand, waaronder controles met 17-jarige testaankopers.” De winkelier die toch verkoopt, kan een boete van 1.300 euro verwachten. In 2023 heeft de NVWA 1.750 boetes uitgedeeld, waarvan een groot deel vanwege de verkoop van vapes aan minderjarigen.

Uit navraag van de Amsterdamse krant onder tabaksspeciaalzaken blijkt dat sommigen het er desondanks gewoon op wagen. Een NVWA die een grotere capaciteit heeft om te handhaven en dat ook strenger doet, kan daar verandering in brengen.

Dat is belangrijk om twee redenen. Hoewel e-sigaretten door de industrie als een minder schadelijk alternatief voor het roken van traditionele sigaretten in de markt is gezet, is het gebruik van vapes nog altijd schadelijk voor de gezondheid. Er zitten, aldus het RIVM, allerlei schadelijke stoffen in die de luchtwegen beschadigen, hartkloppingen veroorzaken en een verhoogde kans op kanker geven. Daarnaast kan e-sigaretgebruik door jongeren als opstapje naar het roken van tabakssigaretten gezien worden. “Jarenlang was onder jongeren een daling in het roken van sigaretten te zien”, zegt Esther Croes van het Trimbos-instituut tegen Het Parool, “maar toen de e-sigaret booming werd, stopte die daling.” Croes stelt dat tweederde van de vapers óók tabak rookt. De angst heerst dat deze groep na het smaakjesverbod helemaal overstapt op tabakssigaretten, “maar we verwachten wel dat het verbod een signaal afgeeft dat vapen echt ongezond is”, aldus Croes.

UPDATE 08-01-2024

In reactie op het bericht van Zembla over de opzetstukken met smaakjes voor vapes, heeft het Kamerlid Elke Slagt-Tichelman (GroenLinksPvdA) vragen gesteld aan demissionair staatssecretaris Van Ooijen (VWS, CU). Zij vraagt of de opzetbare smaakfilters al dan niet verboden zijn en wat ertegen te doen is. Tegelijk vraagt zij naar de voortgang van verschillende aangekondigde maatregelen, waaronder het mogelijk maken van hogere boetes bij overtreding van het onlineverkoopverbod van rookwaren en onderzoeken naar het neutrale uiterlijk voor e-sigaretten en de mogelijkheid van een verbod op wegwerp-vapes naar Frans voorbeeld.