Alleen een verbod op plastic filters in sigaretten maakt een reductie van 70 procent van de filters in zwerfafval mogelijk, maar die maatregel is alleen binnen de EU te realiseren. Dat concludeert CE Delft in een rapport in opdracht van het kabinet. Voor een verbod is een breed draagvlak onder de bevolking.

Door de webredactie

De enige manier om het aantal afgedankte sigarettenfilters in zwerfvuil met 70 procent te verminderen in 2026 ten opzichte van 2022 is de invoering van een verbod op plastic filters. Dat concludeert het onderzoeksbureau CE Delft in een studie die in opdracht van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat is uitgevoerd en die het ministerie vorige week aan de Kamer stuurde. Het bureau voegt aan deze conclusie toe dat zo’n plastic-filterverbod alleen in EU-verband kan worden ingevoerd en dat de herziening van de Single Use Plastics-richtlijn (SUP-richtlijn) in 2026 daarvoor het aangewezen moment zou zijn. Eventueel zou ook de herziening van de Tabaksproductenrichtlijn (TPD), voorzien voor 2024, een mogelijkheid bieden voor zo’n verbod. In ieder geval zou de overheid moeten onderzoeken of een filterverbod in Europees verband kan worden ingevoerd, adviseert het bureau.

Het onderzoek van CE Delft is het gevolg van een motie van GroenLinks-Kamerlid Kautar Bouchallikht die begin vorig jaar werd aangenomen en waarin de regering werd opgeroepen te onderzoeken hoe een reductie van 70 procent minder sigarettenfilters behaald zou kunnen worden. In hetzelfde debat werd een motie van de Partij voor de Dieren, waarin een verbod op de filters werd bepleit, nog aangehouden.

Ernstige milieueffecten

De filters vormen een groot probleem in het milieu. Eén peuk kan 1.000 liter water vervuilen, bevestigt CE Delft, door de daarin aanwezige nicotine, zware metalen en polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK’s). Bovendien vergaan de filters niet, maar vallen ze uiteen in microplastics, die zich in het milieu en uiteindelijk in de voedselketen verspreiden. Een TikTok-video van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) brengt dit laatste scherp in beeld. De WHO schat dat wereldwijd jaarlijks zo’n 4,5 biljoen peuken in het milieu belanden.

CE Delft concludeert dat meer dan 20 procent van het zwerfafval in Nederland uit peuken bestaat. Met het kwantificeren van het aantal peuken heeft het meer moeite: dat moet tussen de 0,2 en 7,1 miljard filters per jaar liggen. Zwerfafvalopruimers komen tot een schatting van 2 miljard peuken per jaar.

Verschillende maatregelen onderzocht

CE Delft onderzocht vijf maatregelen die ingezet kunnen worden om het aantal peuken in zwerfafval te verminderen:
1. Verbod op eenmalige sigarettenfilters
2. Statiegeld op sigarettenfilters
3. Rookverbod op stranden
4. Locatie-specifieke aanpak op bijvoorbeeld festivals
5. Informatiecampagne Rijksoverheid

Alleen met een filterverbod komt de doelstelling van 70 procent reductie binnen bereik, maar praktisch gezien dus niet vóór 2026. Bestaand beleid leidt tot een maximale reductie van circa 15 procent in 2026. Om althans in de richting van de 70 procent te komen, leidt een combinatie van maatregelen waarschijnlijk tot het hoogste effect, aldus de onderzoekers.

Groot draagvlak voor maatregelen

Een factsheet bij het rapport maakt duidelijk dat voor alle maatregelen groot draagvlak onder de bevolking bestaat (op basis van consumentenonderzoek onder 1.051 personen). Onder niet-rokers varieert het draagvlak tussen de 60 en 80 procent, onder rokers ligt het tussen 35 (filterverbod en statiegeld) en 65 (festivals en campagnes) procent.

Tegelijk wijst het onderzoeksbureau ook op mogelijk ongewenste neveneffecten van de onderzochte maatregelen. Een filterverbod zou kunnen leiden tot illegale handel of het uitwijken naar e-sigaretten, die dan weer in het afval terechtkomen. Statiegeld zou ertoe kunnen leiden dat kinderen of niet-rokers filters gaan verzamelen om ze te gelde te maken, en bewustwordingscampagnes over het verantwoord afdanken van de filters kunnen conflicteren met het preventiebeleid.

Staatsecretaris Vivianne Heijnen (IenW, CDA) liet de Kamer weten vóór 20 april te reageren op het rapport.

Pleidooi voor filterverbod

Gezondheidsfondsen voor Rookvrij bepleit bij de overheid werk te maken van het filterverbod. “Gezondheidsfondsen voor Rookvrij roept de regering op om werk te maken van een filterverbod en meer rookvrije omgevingen”, schrijven de fondsen op LinkedIn. “Dat is niet alleen goed voor het milieu, maar draagt ook bij aan een Rookvrije Generatie. Sigarettenfilters hebben geen (bewezen) gezondheidsvoordelen en de tabaksindustrie gebruikt ze om te sjoemelen met sigaretten. Een filterverbod zou rokers bovendien kunnen stimuleren om te stoppen met roken.”

Rookpreventie Jeugd pleit al langer voor een filterverbod en strijdt via de handhavingszaak rond de sjoemelsigaret bij de rechter voor aanpassing van de meetmethode waarmee de schadelijke uitstoot van sigaretten wordt gemeten. Door het aanbrengen van gaatjes in de filters weten sigarettenfabrikanten de uitkomsten van de metingen met de bestaande methode immers te beïnvloeden.

Tabaksindustrie moet betalen voor de schade

De milieuschade van de tabaksindustrie, met name door filters in zwerfafval, wordt in een heldere advertorial van het Global Center for Good Governance in Tobacco Control (GGTC) op de website van The New York Times op een rijtje gezet. Mary Asunta van het GGTC zegt daarin dat Nederland inmiddels een van de landen is die de tabaksindustrie laat meebetalen aan het opruimen van peuken, maar dat het opgehaalde bedrag veel te laag is. Volgens haar zou de industrie wereldwijd ten minste 2,1 miljard dollar (2 miljard euro) moeten betalen voor het opruimen van haar eigen rotzooi. Een conservatieve schatting, denkt zij: “In Ierland kost het schoonmaken van sigarettenpeuken alleen al zo’n 50 miljoen dollar (47 miljoen euro) per jaar – meer dan de helft van de totale kosten van straatreiniging van 85 miljoen euro.”

En die bedragen gelden alleen de milieuschade van de afgedankte peuken. De gezondheidsschade en verloren levensjaren van rokers tellen, in geld uitgedrukt, op tot een veelvoud daarvan, reden waarom Rookpreventie Jeugd al lange tijd pleit voor het instellen van een tabaksverslavingsfonds op basis van een extra winstbelasting voor tabaksbedrijven.