In een eerste reactie op het vonnis van de rechtbank Rotterdam in de zaak rond de sjoemelsigaret, stellen het ministerie van VWS en tabaksfabrikanten dat alleen in Brussel tot een andere meetmethode kan worden besloten. “Dat is onjuist”, zegt advocaat Phon van den Biesen. “Het Europees Hof en de rechtbank zijn glashelder: Nederland moet zelf een andere meetmethode kiezen.”

Door de webredactie

Hoe moet het vonnis over de sjoemelsigaret van de rechtbank Rotterdam worden uitgelegd? Daags na de uitspraak van de rechter zijn daar verschillende visies op gehoord, maar de opdracht aan de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) is glashelder: zij moet optreden tegen filtersigaretten die niet voldoen aan de wettelijke emissienormen. Omdat al eerder door het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) is vastgesteld dat alle in Nederland verkrijgbare sigaretten bij beoogd gebruik 2 tot soms 26 keer zoveel teer, nicotine en koolmonoxide (TNCO) uitstoten als wettelijk is toegestaan, kan de NVWA feitelijk morgen al beginnen met het uit de schappen halen van die sigaretten.

Die hogere TNCO-uitstoot komt door de gaatjes die in de filters van sigaretten zijn aangebracht. Bij de ISO-meetmethode die tot nu toe wordt gebruikt om die uitstoot te meten, wordt door die gaatjes schone lucht aangezogen die zich vermengt met de rook. De rook wordt zo verdund, waardoor de TNCO-metingen precies binnen de wettelijke normen vallen. De roker drukt de ventilatiegaatjes echter tussen zijn vingers en lippen dicht, waardoor die onverdunde rook binnenkrijgt met hogere TNCO-waarden. Naar analogie van het sjoemeldieselschandaal zijn de filtersigaretten daarom ‘sjoemelsigaretten’ gaan heten. Daar komt nog bij dat de filters, in tegenstelling tot wat de tabaksindustrie ons wil doen geloven, volstrekt nutteloos zijn en geen schadelijke stoffen tegenhouden. Tegen De Telegraaf zei longarts Wanda de Kanter, voorzitter van Rookpreventie Jeugd, daarom: “Rokers worden al zo lang belazerd, eindelijk wordt dat nu door de rechtbank bevestigd.”

De NVWA hield vol hier niet tegen te kunnen optreden, omdat de ISO-meetmethode is voorgeschreven in de wet. In de rechtszaak die door Rookpreventie Jeugd, ondersteund door de gemeente Amsterdam en 13 gezondheidsorganisaties is aangespannen, bepaalde het Europees Hof van Justitie in februari echter al dat deze ISO-methode niet tegen burgers mag worden gebruikt. De ISO-methode is namelijk niet openbaar. Anders gezegd: de overheid kan in antwoord op burgers die vragen om handhaving van de maximumemissies van sigaretten niet verwijzen naar de ISO-methode. Zij moet daarvoor een methode gebruiken die beter het werkelijke rookgedrag van de roker benadert.

Korte overgangsperiode

Toch zullen de filtersigaretten niet morgen al uit de winkels worden gehaald, om te beginnen omdat de NVWA zes weken de tijd heeft gekregen om te bedenken hoe zij in actie gaat komen. Maar de NVWA zal op de kortst mogelijke termijn duidelijk moeten maken met welke meetmethode in het vervolg zal worden gewerkt, stelt Phon van den Biesen, de advocaat die RPJ in deze zaak bijstaat. “Misschien moet de tabaksindustrie dan een niet te lange termijn krijgen om sigaretten te produceren die – na meting met de nieuwe methode – volledig aan de wettelijke eisen voldoen”, zegt hij. “Een korte termijn is voldoende, want de tabaksindustrie is al tientallen jaren volledig op de hoogte van het – nota bene door henzelf ontworpen – sjoemelsysteem. Bovendien heeft de hoogste Europese rechter, het EU Hof in Luxemburg – al op 22 februari laten weten dat deze sjoemelmeetmethode verder buiten beschouwing moet blijven.”

Extra waarschuwingen

Als alternatieve meetmethode zou de TobLabNet SOP1-methode van de Wereldgezondheidsorganisatie kunnen worden toegepast. Die methode benadert het eigenlijke rookgedrag beter dan de ISO-methode, die nu wordt gehanteerd.

De Kanter: “Uit die metingen zal blijken dat sigaretten die nu worden verkocht niet aan de wet voldoen, zoals het RIVM al aantoonde. Tabaksfabrikanten moeten hun sigaretten dus gaan aanpassen, zodat ze binnen de wettelijke grens van 10 mg teer, 1 mg nicotine en 10 mg koolmonoxide blijven. In de tussentijd zal het publiek extra moeten worden gewaarschuwd voor de hogere uitstoot van de bestaande sigaretten. Dat moet dan op de pakjes komen te staan en bij de verkooppunten.”

‘Het gaat hier om Europese regels’

Bij het ministerie van VWS en bij de tabaksindustrie heerst evenwel de – gelet op de uitspraken van het EU Hof én de rechtbank Rotterdam – onjuiste gedachte dat een wijziging van de te gebruiken meetmethode van TNCO-emissies alleen door de Europese Unie kan worden voorgeschreven. Staatssecretaris Maarten van Ooijen (Volksgezondheid) reageerde via Twitter op het vonnis: “Stichting Rookpreventie Jeugd en VWS hebben hetzelfde doel: minder mensen die roken. We zien ons bevestigd in de kritiek op de meetmethode. En het gaat hier om Europese regels die we in Brussel moeten veranderen. We gaan de uitspraak bestuderen.”

Tegen De Ondernemer zei Jan Hein Sträter, voorman van de Nederlandse Vereniging van Sigaretten- en Kerftabakfabrikanten (VSK), niet te geloven dat de NVWA opeens alle sigaretten uit de schappen zou kunnen halen. “Dat zou wel bijzonder zijn, want dan zou het in de hele Europese Unie zijn toegestaan behalve in Nederland. De rechtbank zegt dat de huidige meetmethode die in de wet staat voorgeschreven niet voldoet. Maar de rechtbank zegt ook: wij zijn niet bevoegd om te zeggen welke meetmethode dan beter is. En de NVWA is dat ook niet, ze kunnen niet op eigen houtje een meetmethode van de plank trekken.”

De Europese rechter heeft al gesproken

Maar zelf een meetmethode kiezen is nu precies wat Nederland met het vonnis van de rechtbank in de hand wel moet doen, betoogt advocaat Van den Biesen. “Brussel hoeft hier niet meer aan te pas te komen, want de hoogste Europese rechter heeft hierover al een uitspraak gedaan. In het arrest van het Europees Hof van Justitie van 22 februari jl. is al vastgesteld dat de ISO-methode weliswaar door de tabaksindustrie gebruikt mag worden, maar dat voor burgers die vragen om handhaving van de maximumuitstoot van TNCO een andere methode moet worden gebruikt, die het gedrag van de roker beter benadert. Al sinds 22 februari moeten alle lidstaten dus een andere meetmethode gaan gebruiken. De Nederlandse rechter heeft dit nu bevestigd, waardoor de Nederlandse overheid nu verplicht is op eigen gezag voor een alternatieve meetmethode te kiezen.”

Niet wachten op herziening Tabaksproductenrichtlijn

Overigens ligt het voor de hand dat nu ook in Brussel voor een andere meetmethode zal worden gekozen. De Tabaksproductenrichtlijn die voor het laatst in 2014 is gewijzigd, is aan herziening toe. Het arrest van het Europees Hof van Justitie dwingt feitelijk de Europese Commissie om in de nieuwe richtlijn een alternatieve meetmethode voor te schrijven. Eerder pleitte het Europees Parlement daar ook al voor. Een voorstel voor de herziening van de richtlijn kan echter nog geruime tijd op zich laten wachten.

“De NVWA kan zich niet verschuilen achter een mogelijke herziening van de richtlijn”, zegt Van den Biesen, “want de rechter heeft bepaald dat de NVWA nu meteen moet beginnen met handhaven.” En ook De Kanter zegt: “Verwijzen naar Brussel is de taal van de tabaksindustrie. Die is al veel te lang weggekomen met de sjoemelpraktijken waardoor sigaretten niet alleen giftiger, maar ook verslavender zijn dan is toegestaan. Als de NVWA nu niet begint met handhaven, dan zullen we dat met de uitspraak van de rechtbank in de hand met een stevige dwangsom afdwingen.”

De NVWA kan nog in beroep gaan tegen het vonnis van de rechtbank. “Dat zou ons zeer verbazen”, zegt Van den Biesen, “want de rechter heeft nu precies beslist wat VWS al sinds 2018 nastreeft: het vervangen van de sjoemelmethode door een integere meting. Bovendien heeft beroep op zichzelf nog geen opschortende werking. Ook als het proces een vervolg krijgt, zal de NVWA in de tussentijd moeten gaan handhaven, met behulp van een adequate meetmethode.”