British American Tobacco (BAT) heeft in 2020 een rapport uitgebracht over mensenrechten en hoe het er alles aan doet om die te beschermen. Uit onderzoek blijkt nu dat die woorden vooral mooi klinken, maar weinig betekenen. “Vooral het mensenrecht op gezondheid komt er slecht vanaf”, schrijven Amerikaans onderzoekers.

Door de webredactie

In december 2020 lanceert British American Tobacco (BAT) een rapport waarin het zweert de mensenrechten in zijn productieketen te gaan beschermen en verkondigt dat het de eerste is onder de tabaksfabrikanten die dat doet. In een ronkend persbericht linkt BAT zijn goede voornemen aan de slogan die het bedrijf dan op alle mogelijke manieren de wereld in probeert te helpen om zichzelf een nieuw imago aan te meten: ‘A Better Tomorrow’. BAT zegt dat zijn productieketen uit ‘landbouw, elektrotechniek en fabricage’ bestaat en dat het daar ‘significante mensenrechtenoverwegingen’ bij zal laten meespelen. “We streven ernaar de mensenrechten te promoten, te handhaven en te respecteren,” schrijft de tabaksfabrikant. Hoewel BAT het vooral over de mensrechten van de werknemers in de brede productieketen heeft, merkt het ook op zich aan het Human Rights Reporting Framework van de Verenigde Naties te zullen verbinden.

Inzet ‘mensenrechten’ in BAT-documenten onderzocht

Neiloy R. Sircar, van het Public Health Laq Center in Saint Paul, Minnesota, en Stella A. Bialous, van het Center for Tobacco Control Research and Education in San Francisco, vroegen zich af of en hoe BAT zich aan dat voornemen heeft gehouden. Voor hun artikel ‘Tobacco industry's human rights makeover: an archival review of British American Tobacco’s human rights rhetorical veneer’, gepubliceerd in het British Medical Journal, doorzochten zij interne documenten van BAT die ze gedeeltelijk uit de Truth Tobacco Industry Documents Library opvisten, een online bibliotheek waarin honderdduizenden interne documenten van de tabaksindustrie zijn ondergebracht. Ze troffen in totaal meer dan 90 documenten aan.

“We hebben ons gericht op hoe BAT termen als ‘human rights’, ‘right to health’, ‘sustainable development goal’, ‘harm reduction’ en ‘Framework Convention on Tobacco Control’ heeft gebruikt”, schrijven de onderzoekers.

BAT doet niets aan recht op gezondheid

Sircar en Bialous concluderen dat BAT deze termen steeds vaker is gaan gebruiken, op dezelfde manier zoals gezondheidsorganisaties ze inzetten. Maar, merken de onderzoekers op, “BAT heeft zich niet significant of betekenisvol ingezet voor het mensenrecht op gezondheid.”

Volgens de Verenigde Naties is “de hoogst haalbare gezondheid een fundamenteel recht voor ieder mens.” Met elk product dat tabaksfabrikanten op de markt brengen, handelen ze tegen dat mensenrecht in. Traditionele sigaretten bevatten allerlei giftige en ziekmakende stoffen, en doordat ze bewust extreem verslavend zijn gemaakt, verliezen rokers de vrijheid om met roken te stoppen, waardoor ze die schadelijke stoffen blijven inhaleren. Ieder jaar sterven er wereldwijd meer dan 8 miljoen mensen aan de gevolgen van roken (in Nederland 20.000, zoveel als alle inwoners van Weesp). Ook alternatieve tabaksproducten, die volgens de fabrikanten minder schadelijk zouden zijn voor de gezondheid, zijn dus nog altijd schadelijk. Dat blijkt ook uit onafhankelijk onderzoek, en daarmee doen die producten ook afbreuk aan het mensenrecht op de hoogst haalbare gezondheid.

Geen daadwerkelijke veranderingen doorgevoerd

De onderzoekers concluderen dat BAT’s mensenrechtenretoriek geen daadwerkelijke verandering in zijn bedrijfsvoering heeft bewerkstelligd. “Vooral als het gaat om het recht van consumenten op gezondheid en BAT’s gebrek aan maatregelen om de schadelijke effecten van tabaksproducten te elimineren,” schrijven de onderzoekers.

Kinderarbeid op tabaksplantages

De vraag is ook waarom BAT zo zijn best heeft gedaan om zichzelf als eerste tabaksfabrikant in het mensenrechtenzonnetje te zetten. In 2019, een jaar voordat BAT’s rapport uitkwam, werd namelijk bekend dat Britse mensenrechtenadvocaten van Leigh Day de fabrikant voor de rechter daagden omdat op hun tabaksplantages sprake zou zijn van kinderarbeid. Een van de grootste mensrechtenzaken ooit, die volgens The Guardian het leven van miljoenen kinderen die op plantages werken positief zou kunnen veranderen.

BAT moet de pr-ramp hebben willen beteugelen door in zijn reclame-uitingen extra nadruk op mensenrechten te leggen. BAT-CEO Jack Bowles merkt in het mensenrechtenrapport van de fabrikant onder meer op dat er in 2025 geen kinderarbeid meer in de productieketen voor zal komen. Indirect geeft BAT de kinderarbeid daarmee dus toe en blijkt het ook niet zoveel haast te maken met het uitbannen ervan, omdat het bedrijf zichzelf vijf jaar geeft om het tegen te gaan. Vijf jaar waarin kinderen groene tabaksziekte kunnen oplopen, een nicotinevergiftiging die ontstaat door het werken met tabaksbladeren. Daarmee wordt de kans op de hoogst haalbare gezondheid voor deze kinderen ook tegengewerkt.

Van A Better Tomorrow is pas echt sprake als de tabaksfabrikant radicaal stopt met de productie van alle tabaksproducten en alternatieven, zodat ieders recht op een goede gezondheid werkelijk gewaarborgd wordt.