Nederland kent organisaties die voor de belangen van rokers zeggen op te komen. Welke zijn dit, wie zijn de sleutelfiguren en hoe liggen de dwarsverbanden? TabakNee nam ze onder de loep. Dit is deel 1 van de serie De Frontsoldaten van de Tabak. We zoomen in op Stichting Rokersbelangen en Stichting Forces.

De antirookmaatregelen uit Brussel deugen niet, het rookverbod in de horeca is onzin en passief meeroken is niet schadelijk. Dat schrijft Ton Wurtz van de stichting Rokersbelangen op zijn website. Je bewijst ons land een goede dienst door de staatskas met tabaksaccijnzen te spekken. "Dus rook (en drink) Nederland de crisis uit. Je bent nooit te oud om te beginnen." En maak bij de jaarwisseling liever geen goede voornemens. "Beter gaan we gewoon door met de slechte gewoontes waar we gewend aan zijn. Waar we ons goed bij voelen. Roken bijvoorbeeld. [...] Een saffie met een kop koffie. Na het eten. Na het sporten. Na het batsen. Dat is toch gewoon prettig?"

De argeloze voorbij surfende bezoeker zal niet snel vermoeden dat bovenstaande teksten betaald zijn door de tabaksindustrie. Toch is dat zo. Willem Jan Roelofs, die voorzitter is van de Stichting Sigarettenindustrie, noemt het bedrag in een vertrouwelijk interview aan twee studenten die in het voorjaar van 2011 een reconstructie maakten van de totstandkoming van het rookverbod in de horeca. Rokersbelangen heeft, zegt Roelofs, "van ons altijd een jaarlijkse subsidie gekregen. Ergens in de orde van grootte tussen de 50.000 en de 100.000 euro, dat hangt er gewoon van af wat ze gaan doen in een bepaald jaar. [...] We hebben altijd gezegd: 'Het is een organisatie met een website en die jongen heeft wat kosten, dus hier heb je à fonds perdu 50.000 euro.'" Rokersbelangen krijgt ook een financiële bijdrage van de Vereniging Nederlandse Kerftabakindustrie (pijp-, shag- en pruimtabak). In enkele interviews heeft Wurtz uiteindelijk toegegeven dat hij subsidie van de tabaksindustrie krijgt.

'Gediscrimineerde minderheid'

Rokersbelangen is op 22 december 1992 mede door Ton Wurtz opgericht om de belangen van rokers te behartigen. In die tijd was nog niet bekend dat zijn stichting een "dekmantelorganisatie", ook wel "frontorganisatie", van de tabaksindustrie is. Zo kan de industrie laten zeggen wat ze zelf niet meer durft of mag. Het blijkt een bewuste lobbystrategie. De industrie wordt in het nauw gedreven en daarom moet een "krachtige organisatie voor de rechten van rokers" worden opgezet die voor de buitenwereld "onafhankelijk van de industrie" zal opereren, aldus Philip Morris in een intern document.

In het driejarenplan van Philip Morris Europa over 1994 tot 1996 staat dat deze organisaties essentieel zijn, omdat zij geen commerciële belangen hebben en zichzelf kunnen presenteren "als een grote maar gediscrimineerde 'minderheid' van individuen die rechten hebben".

Uit onderzoek blijkt dat de "smokers' rights groups", zoals de Nederlandse Rokersbelangen, over de hele wereld in minstens 26 landen zijn opgezet om onder meer het "recht op roken" op te eisen en tekeer te gaan tegen het wetenschappelijke bewijs dat meeroken schadelijk is, met als doel een blijvende controverse hierover te creëren.

Goed doel

In het eerder genoemde driejarenplan stelde Philip Morris dat het de Nederlandse Rokersbelangen zal ondersteunen om meer leden en invloed te verwerven. Maar Rokersbelangen is een stichting en die heeft geen leden. Toch ging Philip Morris ervan uit dat haar afdeling in de polder leden heeft, want in het lobbyplan voor Nederland over de periode 1996 en 1997 schreef de tabaksreus dat Rokersbelangen naar 50.000 leden groeit.

Het is niet het enige dat niet helemaal lijkt te kloppen. Als de studenten van de scriptie bijvoorbeeld willen weten of het geld van de tabaksindustrie voor Rokersbelangen zijn voornaamste bron van inkomsten is, antwoordt Wurtz: "De enige." Maar in hetzelfde interview spreekt hij zich tegen. Naast Rokersbelangen heeft hij "nog wat andere zakelijke activiteiten".

Op zijn website beweert Wurtz dat Rokersbelangen de ANBI-status heeft, dus door de Belastingdienst als goed doel is aangemerkt, waarmee je giften van de inkomstenbelastingen mag aftrekken. Desgevraagd laat een woordvoerder van de Belastingdienst weten die ANBI-status nergens terug te kunnen vinden.

Al eerder constateerde TabakNee dat de "Rokerspolis" waarvoor Wurtz adverteerde niet meer bestond. Stichting Rokersbelangen had samen met levensverzekeraar Paerel Leven te Lelystad die speciale lijfrentepolis op de markt gebracht. Maar het bedrijf Paerel Leven raakte in financiële problemen en werd in oktober 2011 overgenomen door verzekeraar ASR. Ook na publicatie op TabakNee over de niet-bestaande Rokerspolis van het niet meer bestaande bedrijf staat die informatie nog steeds op de website. Blijkbaar vindt Wurtz het niet belangrijk zijn bezoekers van juiste informatie te voorzien.

Stichting Forces Nederland – Wiel Maessen

Wiel Maessen is voorzitter van zijn in 2001 opgerichte Stichting Forces Nederland. De afkorting staat voor Fight Ordinances and Restrictions to Control and Eliminate Smoking. Ook Maessen wil de belangen van rokers behartigen. Zijn Forces is de Nederlandse afdeling van Forces International waarvan hij tegenwoordig ook de voorzitter is.

Wie wil weten hoe Forces de aanpak van roken probeert te framen, moet dit filmpje op YouTube eens bekijken. Deze korte documentaire waarin ook Maessen aan het woord komt, begint met beelden van de nazi's in Duitsland. Zij zouden hebben verzonnnen dat meeroken schadelijk is. Zo zouden zij rokers willen dwingen te stoppen, opdat zij een stap dichter bij "het perfecte ras" zouden komen, zoals in het filmpje wordt beweerd. Forces schept wereldwijd het beeld dat gezondheidsorganisaties, soms "gezondheidsnazi's" genoemd, voortborduren op de aanpak van de nationaalsocialisten. "Men werd bevrijd van de nazi's. Maar hun ideeën en propaganda leven voort," aldus dit filmpje.

Naast de "meeroken-fabel" hamert Forces op de keuzevrijheid van de roker, richt zich tegen betutteling van de overheid, tegen te hoge accijnzen en gelooft dat de gezondheidsorganisaties (samen met de farmaceutische industrie) een "paranoïde complot" tegen rokers smeden, aldus een intern document van Philip Morris, die eind jaren 90 al een analyse maakte van de eerste afdelingen in Canada en de VS. Ook Maessen draagt de complotgedachte uit, zie het item op 11 maart over TabakNee in het actualiteitenprogramma Nieuwsuur.

Conferentie in Amsterdam

In 1997 hield Forces in samenwerking met Stichting Rokersbelangen zijn internationale conferentie in Amsterdam. Volgens het programma waren de sprekers onder andere ene Jaap van Dijk van de Erasmus Universiteit, de journalist Ton van Dijk en Dick (Frederik) Engel, die destijds voorzitter was van Stichting Rokersbelangen en de conferentie mocht voorzitten. Ook professor dr. David Warburton van de Engelse Universiteit van Reading was van de partij. Warburton was destijds de spin in het web van de frontorganisatie ARISE, een door de tabaksindustrie opgericht wereldwijd netwerk van tientallen topprofessoren die betaald werden om hun boodschap uit te dragen dat sigaretten plezier produceren, dat plezier gezondheid produceert en dat een sigaret daarom goed is voor je gezondheid.

Maessen richtte de Nederlandse afdeling van Forces op omdat de Stichting Rokersbelangen "veel te tam" is, zei hij in een interview van 18 juli 2001 met Trouw. Het interview gaf hij samen met Fred Engelhard, die nog steeds penningmeester van Forces is en als ambtenaar bij de provincie Brabant werkt. Maessen over Rokersbelangen: "Hun website is nog nooit veranderd. Bovendien worden ze gesubsidieerd door de tabaksindustrie en dat maakt ze verdacht. Wij accepteren geen geld van de industrie."

In een interne memo uit 1999 constateerde Philip Morris dat de pro-rokengroepering geen geld van de tabaksindustrie accepteert. Maar of dat nog steeds zo is? Onderzoek wijst in elk geval uit dat er geen bewijs is dat Forces International door de tabaksindustrie is opgericht.

Ticap

Maessen is ook bestuurslid van Ticap, The International Coalition Against Prohibition, die tegen verboden in het algemeen is. Er zijn veel pro-rokersgroeperingen bij aangesloten, waaronder Forces International en Stichting Rokersbelangen. Maessen is medeoprichter en eigenaar van de website van Ticap. Ook hier is niet duidelijk of de industrie wel eens geld doneert. Hij richtte ook TabakJa op, de tegenhanger van TabakNee. Toen eerder in Engeland Tobacco Tactics, vergelijkbaar met TabakNee, werd gelanceerd, haalde Maessen eenzelfde truc uit en lanceerde de tegenwebsite met bijna dezelfde naam Tobacco Control Tactics.

Ton Wurtz van Rokersbelangen was van juli 2009 tot oktober 2010 directeur van Ticap, volgens zijn profiel op LinkedIn.

Advertentiecampagne betaald

Hoe Maessen zijn activiteiten betaalt? Hij zou zijn ICT-bedrijf PW Consulting voor een aardig prijsje hebben verkocht. In een radio-interview in 2011 met Stanton Glantz waarvan een (gedeeltelijk) transcript is gemaakt, zegt Maessen dat hij heeft meebetaald aan Red de Kleine Horeca-ondernemer, dat een proefproces heeft gevoerd tegen het rookverbod in kleine cafés. "In feite heb ik de advertentiecampagne betaald. Je moet weten, ik ben miljonair dus ik kan dat doen." Als de interviewer hem vraagt of hij heus miljonair is, antwoordt hij: "Ik ben multimiljonair."

Volgende week deel 2 van De Frontsoldaten van de Tabak.