De Europese Ombudsman Emily O’Reilly waarschuwt de Europese Commissie voor mogelijke lobbypraktijken voor de tabaksindustrie door ex-Eurocommissaris Günther Oettinger. EC-voorzitter Ursula von der Leyen moet erop toezien dat de lobby geen invloed krijgt op de herziening van verschillende richtlijnen inzake tabak. 

Door de webredactie 

De Europese Ombudsman Emily O’Reilly heeft in een brief van 11 februari jl. voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen gewaarschuwd voor mogelijke lobbypogingen voor tabaksfabrikant Philip Morris door een voormalige Eurocommissaris. O’Reilly wijst erop dat Günther Oettinger, van 2014 tot 2019 Eurocommissaris verantwoordelijk voor de begroting en personeelszaken, tegenwoordig consultant is bij Kekst CNC. Dit lobbybureau heeft onder andere Philip Morris International als klant, zo blijkt uit het EU Transparantieregister.

Tabaksontmoediging

O’Reilly schrijft dat zij in december 2016 al eens haar zorgen had geuit over het niet naleven van de bepalingen in artikel 5.3 van het Kaderverdrag inzake tabaksontmoediging (FCTC) van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). Dit artikel bepaalt dat verdragspartners ervoor moeten zorgen dat de tabakslobby geen enkele invloed kan uitoefenen op de totstandkoming van het tabaksontmoedigingsbeleid. De Europese Unie is een van de 182 landen en organisaties die het FCTC-verdrag hebben ondertekend.

In 2016 constateerde de Ombudsman nog dat de EU weinig transparant was in haar contacten met de tabaksindustrie. O’Reilly zag sindsdien verbeteringen in het rapporteren van ontmoetingen met lobbyisten, maar stelt ook dat, met uitzondering van het Directoraat Generaal voor Volksgezondheid en Consumenten, “de Commissie niet proactief alle informatie over interacties tussen de Commissie en de tabaksindustrie publiceert”.

Drie richtlijnen worden herzien

De zorgen van de Ombudsman zijn actueel, omdat de Europese Commissie op het punt staat drie Europese richtlijnen te herzien die tabak reguleren:

- de Europese richtlijn over grensoverschrijdende aankopen van tabaksproducten door individuen;

- de Europese richtlijn over minimum accijnstarieven voor sigaretten;

- de Europese Tabaksproductenrichtlijn met regels voor de productie, verpakking en verkoop van tabak en verwante producten die in de hele EU van kracht zijn.

O’Reilly verwacht dat Von der Leyen, zelf medicus, zich bewust is van de aanzienlijke gezondheidsschade die de tabaksindustrie teweegbrengt en van de grote druk die van de tabakslobby zal uitgaan om de besluitvorming rond deze dossiers te beïnvloeden. Recent lanceerde Von der Leyen samen met Eurocommissaris voor Volksgezondheid Stella Kyriakides ook een plan om het aantal doden door kanker in Europa terug te dringen. Onderdeel van dat plan zijn nieuwe antirookmaatregelen die het percentage rokers onder de 5 procent in 2040 moeten brengen. Roken is volgens dat plan namelijk de oorzaak van 27 procent van alle kankers.

Oettingers rol bij Kekst CNC

Günther Oettinger trad in november 2020 toe tot de adviesraad van het Duitse lobbykantoor Kekst CNC. Een van de condities waaronder de huidige Europese Commissie (EC) Oettinger toestemming gaf om die functie aan te nemen, was de bepaling dat hij het bureau, noch zijn klanten zou helpen direct of indirect te lobbyen bij de Commissie. Bij zijn aantreden zei de ex-Eurocommissaris echter: “Lid worden van deze internationale adviesraad geeft mij de mogelijkheid om mijn ervaring en kennis door te geven aan consultants en klanten.”

En in de informatie die Oettinger aan de EC verstrekte schreef hij dat de raad “de wereldwijde reputatie en zichtbaarheid van Kekst CNC onder senior opinieleiders en besluitvormers helpt te verbreden en te verbeteren” en ‘bedrijfsontwikkelingsactiviteiten’ ondersteunt.

‘Houd Oettinger in de gaten’

Vandaar dat Ombudsman O’Reilly schrijft dat ze hoopt dat “de Commissie alle nodige maatregelen zal nemen om ervoor te zorgen dat zij aan haar verplichtingen uit hoofde van het Kaderverdrag voldoet, door erop toe te zien dat de voorwaarden die zij aan de voormalige commissaris heeft gesteld, worden nageleefd.”

Op de website Politico reageerde Oettinger met de opmerking dat hij geen roker is en dat hij geen contact heeft gehad met Philip Morris en ook geen ambitie heeft dat in de toekomst te hebben. Hij is niettemin gewaarschuwd. 

Artikel 5.3 is cruciaal

In 2014 en 2015 voerde Rookpreventie Jeugd een zaak tegen de Staat der Nederlanden om een einde te maken aan de structurele, veel te grote invloed van de tabakslobby op het antirookbeleid van de overheid. Inzet van de rechtszaak was de naleving van artikel 5.3 van het WHO FCTC-verdrag en meer transparantie over ontmoetingen met lobbyisten. De vordering van Rookpreventie Jeugd werd uiteindelijk afgewezen, maar toen had de staatssecretaris van Volksgezondheid al wel een protocol voor overheidsdienaren opgesteld voor de omgang met de tabaksindustrie.

Sindsdien is het veel moeilijker geworden voor tabakslobbyisten om contact te leggen met beleidsmakers, in ieder geval van het ministerie van Volksgezondheid. Toch weet de tabaksindustrie nog steeds wegen te vinden om via partijen als VNO-NCW invloed op het beleid uit te oefenen. Daarom is een strikte uitvoering van artikel 5.3 FCTC zo cruciaal en een wettelijke verankering ervan noodzakelijk. In Brussel hoort men nu dat door corona de lobby vooral online en buiten ieders zicht gebeurt en dus nog schimmiger is dan ze al was. Een wettelijk vastgelegde transparantie van lobbycontacten is dus harder nodig dan ooit. Immers, de tabaksindustrie is een dodelijke industrie die op geen enkele wijze moet kunnen meepraten over het beleid om haar aan banden te leggen.