De supermarkten in Nederland gaan gouden weken tegemoet nu ze vrijwel het monopolie op tabaksverkoop in de schoot is geworpen. Een algeheel verkoopverbod zou beter zijn, maar de overheid kan op zijn minst de antirookcampagne ‘Puur’ intensiveren.

Door Bas van Lier

Tabak is geen essentieel product. Dat valt af te leiden uit het feit dat tabakswinkels tot 19 januari de deuren gesloten moeten houden tijdens de nieuwe lockdown. Supermarkten en tankstations wrijven in hun handen, want die krijgen nu voor zeker vijf weken het monopolie op tabaksverkoop in de schoot geworpen.

Voor supermarkten is tabak al een van de meest rendabele producten per vierkante meter winkeloppervlak. In normale tijden levert tabak de supers bij elkaar een jaaromzet van meer dan twee miljard euro op, 50 procent van de totale tabaksomzet. Daar komt, dankzij het kabinetsbesluit om alle niet-essentiële winkels te sluiten, nu nog eens een prachtige eindejaarsbonus bovenop.

Tabakswinkels buitenspel

Direct na de persconferentie op maandag 14 december waarin premier Mark Rutte de nieuwe lockdown aankondigde, probeerde de branchevereniging van de tabaks- en gemakswinkels NSO Retail nog een gaatje in de nieuwe regels te vinden. Want de winkels die ook als afhaal- en bezorgpunt voor post en postpakketten dienstdoen, moesten toch wel open kunnen blijven, betoogde de organisatie.

NSO Retail hoopte daarmee natuurlijk te bereiken dat deze winkels ook hun andere producten, inclusief tabak zouden mogen blijven verkopen. Maar het resultaat is dat deze winkels inderdaad pakket- en postzaken mogen afhandelen, maar verder geen kerstkaart, tijdschrift of pakje sigaretten mogen verkopen. Daarvoor moeten de Primera’s en Bruna’s verwijzen naar de supermarkt, vaak twee deuren verderop. De branchevereniging heeft daarover vandaag een brandbrief gestuurd aan minister Grapperhaus van Handhaving. 

Verkoopverbod zou beter zijn

Er zou heel wat voor te zeggen zijn om de verkoop van tabak tijdens de coronapandemie helemaal te verbieden. Al snel na het begin van de pandemie werd duidelijk dat roken de bevattelijkheid voor en het ziekteverloop van Covid-19 verergert. Roken en corona zijn geen goede combinatie.

Vandaar dat in veel landen de discussie is gevoerd of tabak nu wel of niet tot de essentiële producten moest behoren die tijdens lockdowns verkrijgbaar moest blijven. In Frankrijk, Italië en Spanje bijvoorbeeld, werden tabakswinkels als ‘onmisbaar’ gekwalificeerd. In Rusland had de regering sigaretten juist als niet-essentieel bestempeld en daarom tot een verbod op de productie van tabak besloten. De lobby van de tabaksindustrie wist daar echter binnen een maand alweer een eind aan te maken, schrijft het FD.

Zuid-Afrika verbood tabaksverkoop

Zuid-Afrika durfde het aan om de verkoop van tabak en alcohol te verbieden, omdat mensen die nuchter blijven en niet roken simpelweg minder risico’s lopen. Protesten en rellen deden de regering niet van gedachte veranderen. Na bijna vijf maanden werd het verbod in augustus opgeheven, tegelijk met delen van de lockdown, nadat de desastreuze coronacijfers in het land binnen veilige grenzen waren beland.

Ondertussen had de tabaksindustrie zich flink teweergesteld met rechtszaken, onder meer verwijzend naar de toename van tabakssmokkel. Om die claim te onderstrepen, brachten de tabaksfirma’s na het opheffen van het verkoopverbod berichten naar buiten over excessieve smokkel die had plaatsgevonden en die volgens hen bovendien blijvend zou zijn. Het smokkel-argument is de vaste repliek van de tabaksindustrie op beperkende maatregelen, doorgaans gebaseerd op ondeugdelijk onderzoek.

Recordverkopen

Ondertussen is gebleken dat het coronavirus de tabaksindustrie geen windeieren heeft gelegd. Overal zijn de tabaksomzetten het afgelopen jaar gestegen. Fabrikanten en winkels rapporteren recordverkopen. Het FD noemde daar eerder deze maand verschillende oorzaken voor. Mensen werken thuis en kunnen daar roken, ze sparen geld uit van bijvoorbeeld benzine en reizen dat ze aan sigaretten kunnen besteden, en mensen roken meer door gevoelens van stress, angst en eenzaamheid. In deze nieuwe, strenge lockdown, die samenvalt met de donkere en eenzame dagen rond Kerst, zitten de tabaksfabrikanten én de supermarkten dus op rozen.

Een tijdelijk verkoopverbod van tabak in Nederland is niet erg waarschijnlijk. Maar het kabinet zou er goed aan doen om op zijn minst de nieuwe antirookcampagne ‘Puur’ te intensiveren. De extra kosten daarvan zouden kunnen worden betaald uit een extra heffing op de tabaksomzetten van de supermarkten.