UPDATE 18-08-2020
De Zuid-Afrikaanse overheid heeft de strenge coronaquarantaine aangegrepen om ook een verbod op tabaksverkoop in te voeren, omdat rokers een grote kans hebben op ernstige symptomen. De tabaksindustrie probeert op alle mogelijke manieren dat verbod aan te vechten.

Door de webredactie

De Zuid-Afrikaanse overheid kondigde in maart een strenge quarantaine aan om te voorkomen dat het coronavirus zich rap door het Afrikaanse land zou verspreiden. Een van de maatregelen is een verbod op de verkoop van tabak en alcohol. Nuchtere mensen houden zich beter aan de regels en tabak is een reden om de straat op te gaan om sigaretten te kopen. De overheid greep de quarantaine dus aan om met dit verbod de gezondheid van 9 miljoen rokende Zuid-Afrikanen beter te beschermen, omdat er nou eenmaal niets meer over de toonbank kon gaan.

De tabaksindustrie staat op haar achterste benen: zonder tabaksverkoop geen inkomsten en zonder inkomsten ontevreden aandeelhouders. Eerst stapte de Fair-trade Independent Tobacco Association (FITA) naar de rechter om het verbod ongedaan te maken. FITA claimde dat tabak een ‘essentieel product’ is en daarom verkocht moet worden. Maar de overheid redeneerde juist andersom: tabak is géén essentieel product omdat gebruikers er ziek van worden en doodgaan. Uiteindelijk wees de rechtbank de aanklacht af. Even leek het alsof de industrie de zaak daarmee verloren had, maar nu zegt FITA in beroep te gaan tegen de afwijzing. De organisatie wil koste wat kost dat er een zaak van komt.

Recht op vrije handel

Daarnaast is ook British American Tobacco South Africa (BAT) los van FITA een rechtszaak tegen de Zuid-Afrikaanse overheid begonnen. BAT claimt (samen met tabaksboeren en -verkopers) dat het tabaksverbod ingaat tegen fundamentele rechten die in de grondwet van Zuid-Afrika vastliggen. Het gaat om het recht op vrije handel en het keuzerecht van rokers om te roken.

De overheid zegt in dit geval dat het verbod op tabak een gecalculeerde beslissing is geweest om ervoor te zorgen dat het gezondheidssysteem niet overbelast zou raken tijdens de coronapandemie. Rokers lopen een vergrote kans op heftige symptomen als ze Covid-19 hebben en lopen daarmee ook een grotere kans om opgenomen te worden in het ziekenhuis.

‘Tabaksindustrie kapotgemaakt’

Advocaten van BAT stellen dat de kosten voor de overheid minder zijn dan de baten. “Doordat de overheid een aantal IC-bedden probeert leeg te houden met het tabaksverbod, heeft ze ervoor gezorgd dat de illegale handel is toegenomen, dat de tabaksindustrie kapot wordt gemaakt doordat het de gebruikelijke opbrengst van 4 miljard rand (omgerekend 192 miljoen euro) misloopt, en de overheid zelf accijnsinkomsten mist,” zei een advocaat van kantoor Webber Wentzel volgens Eye Witness News. “Ook consumenten worden benadeeld, omdat zij het recht om te kunnen roken en dampen niet kunnen uitoefenen.”

Waar Webber Wentzel op baseert dat de illegale handel in Zuid-Afrika is toegenomen, is onduidelijk. Op de website van BAT South Africa is wel terug te vinden dat in 2018 33 procent van alle verkochte sigaretten in het land illegaal was. Dat baseerde BAT op een marktanalyse van Ipsos, dat het onderzoeksbureau deed in opdracht van het Tobacco Institute of Southern Africa (TISA, waar BAT een van de oprichters van is). Cijfers over 2020 ontbreken vooralsnog.

Mooie bijkomstigheid

Volgens nieuwssite IOL zette de overheid tegenover de argumenten van BAT dat uit allerlei medische studies blijkt wat de schadelijke gevolgen van roken zijn, ook in relatie tot het coronavirus. Bovendien zegt de overheid toe het tabaksverbod op te heffen als het coronagevaar is geweken. Daarbij heeft het verbod volgens de overheid niet tot doel om iedereen verplicht met roken te laten stoppen, maar is het een mooie bijkomstigheid dat het al wel een afname in het aantal rokers heeft opgeleverd.

Het is onduidelijk of de overheid in de zaak ook naar voren heeft gebracht dat een verslaving aan tabak allesbehalve een vrije keuze is. Nicotine is zo verslavend dat rokers snel afhankelijk zijn en daarna tabak moeten blijven kopen om aan hun zucht naar nicotine tegemoet te komen.

UPDATE 18-08-2020

Volgens The Telegraph heeft president Cyril Ramaphosa bekendgemaakt dat het verbod op tabak opgeheven is per 17 augustus. Desondanks hebben meer prominenten zich gemengd in het debat over het tabaksverbod naar aanleiding van de rechtszaak die British American Tobacco heeft aangespannen. Zo heeft Nkosazana Dlamini-Zuma, de minister van Traditionele Zaken, volgens The Times gezegd dat ze vindt dat tabak niet als ‘essentieel product’ gezien zou moeten worden. Ook heeft Bathabile Dlamini, de voorzitter van de ANC Women’s League, opgeroepen om het verbod op tabak in stand te houden. Er is echter niet naar haar geluisterd.