NRC Handelsblad ruimde flink wat ruimte in haar krant in om wetenschappers aan het woord te laten over de vraag of er bij een tabaksverslaving sprake is van vrije wil. Het antwoord is eensluidend: ‘nee’. Een belangrijke boodschap aan het Openbaar Ministerie.

Door de webredactie

Bent of kent u een roker die ook wel doorheeft dat het opsteken van een sigaret een ongezonde verslaving is, die daar mee zou willen stoppen, dat ook (meerdere keren) heeft geprobeerd maar toch weer is begonnen? Dat is niet zo gek.
“Iets minder dan een kwart van de volwassen Nederlanders rookt. Een derde van hen ondernam in 2016 een serieuze stoppoging, zo blijkt uit cijfers van het CBS, het RIVM en het Trimbos Instituut,” schrijft NRC Handelsblad. “Meestal waren zorgen om de eigen gezondheid of die van kinderen de drijfveer om te stoppen. Maar lang niet alle mensen die willen stoppen, slagen erin om van de rookwaren af te blijven. Gemiddeld lukt dat pas definitief na drie stoppogingen. Daar gaan vaak jaren overheen.”

Geen sprake van vrije wil

Op basis van gesprekken met meerdere wetenschappers meldt de krant dat er bij een tabaksverslaving geen sprake is van vrije wil.
Een belangrijke boodschap, omdat het Openbaar Ministerie op 22 februari bekend heeft gemaakt de tabaksindustrie niet zullen vervolgen. Men beredeneerde die beslissing door te stellen dat rokers een ‘vrije wil’ hebben en dus zelf kiezen voor de sigaret.
Strafrechtadvocate Bénédicte Ficq deed namens een hele trits organisaties en rechtspersonen aangifte tegen de in Nederland actieve tabaksfabrikanten. In een reactie op de uitspraak van het OM stelde Ficq al direct: “De tabaksindustrie is al dertig jaar bezig met het framen van het idee dat mensen zelf kiezen om te gaan roken en te blijven roken. Het OM heeft deze gedachte volledig gevolgd. Ten onrechte, want het is niet je eigen keuze.”

Weinig zo verslavend als roken

Uit het artikel in NRC blijkt dat wetenschappers Ficq gelijk geven. Onno van Schayk, hoogleraar Preventieve Geneeskunde aan de Universiteit Maastricht, heeft veel onderzoek gedaan naar effectieve methodes om te stoppen en zegt tegen de krant: “Nicotine is bij veel mensen nog verslavender dan harddrugs als cocaïne of heroïne. Verslaving is namelijk een functie van afhankelijkheid en frequentie. Een roker rookt gemiddeld tien tot twintig sigaretten per dag, met vijf tot tien inhalaties per sigaret. Dan zit je al snel op honderd inhalaties per dag. Iedere keer geeft dat vrijwel instantaan een kick. Binnen tien tot twintig seconden bereikt de nicotine de hersenen. Rookgedrag wordt dus honderd keer op een dag beloond. Geen enkele verslaving is zo vaak belonend, zelfs koffie komt niet in de buurt. Dat maakt het ongelooflijk hardnekkig. Eigenlijk is weinig zo verslavend als roken.”

Puberteit

Ook legt Van Schayk uit dat rokers vaak met tabak zijn begonnen in de puberteit, een levensfase waarin geëxperimenteerd wordt. Omdat sigaretten zo extreem verslavend zijn, verankert die gewoonte zich in het puberbrein en is het op latere leeftijd extra moeilijk om te stoppen.
Gezondheidspsycholoog Eline Meijer, post-doctoraal onderzoeker bij het LUMC in Leiden zegt tegen NRC: “Roken kan een deel van je identiteit worden. Mensen zeggen dan: ik ben nu eenmaal een roker. Dat maakt het veel lastiger om te stoppen, omdat je dan iets moet gaan doen dat eigenlijk niet past bij hoe je jezelf ziet. Rokers moeten zichzelf kunnen zien als niet-roker, om te stoppen met roken. Voor lager opgeleiden blijkt dat moeilijker omdat ze vaker in een omgeving met andere rokers zitten.”

Blind

Het OM lijkt blind te zijn voor wat een tabaksverslaving inhoudt. Ondertussen sterven er in Nederland, schreef NRC Handelsblad op dezelfde dag als het artikel over de afwezigheid van vrije wil bij tabaksverslaving, iedere maand 1631 mensen aan de gevolgen van hun tabaksverslaving, in totaal 19.500 per jaar. Bénédicte Ficq geeft de strijd daarom niet op en start namens de aangevers een artikel 12 procedure bij het gerechtshof om het OM alsnog te dwingen om tot vervolging over te gaan.