Tussen nieuwe vrijgegeven documenten van het ministerie van Financiën zit voor het eerst een telefoonnotitie van een gesprek met een vertegenwoordiger van Philip Morris. 

Door de webredactie

“Op 18 augustus 2020 heeft een medewerker van Philip Morris (PM) een medewerker van de afdeling Verbruiksbelastingen bij het ministerie van Financiën (FIN) gebeld,” staat in een door het ministerie van Financiën vrijgegeven telefoonnotitie op de website van de Rijksoverheid. De ministeries maken sinds 7 maart 2016 verschillende documenten over het contact met de tabaksindustrie openbaar. Hiermee voert de overheid artikel 5.3 van het WHO-Kaderverdrag (FCTC) inzake tabaksontmoediging uit. Dit is een internationaal antirookverdrag dat door meer dan 180 landen is ondertekend en al in 2005 door Nederland is geratificeerd. In artikel 5.3 staat dat de overheid de industrie op afstand moet houden als ze nieuw antirookbeleid maakt.

Transparantieregister

De industrie probeert via allerlei slinkse wegen direct en indirect invloed op dat beleid uit te oefenen, in de hoop het antirookbeleid af te zwakken. Na een rechtszaak, aangespannen door Rookpreventie Jeugd over het niet nakomen van de bepalingen in dat kaderverdrag, besloot Martin van Rijn (destijds staatssecretaris) dat de ministeries voortaan actief openheid van zaken zouden geven over hun contacten met de industrie. Er werd een transparantieregister ingesteld waarin alle contacten met de tabaksindustrie geregistreerd moesten worden. Voor die tijd kon je over de contacten van de overheid met de tabaksindustrie alleen iets te weten komen als er een beroep op de Wet openbaarheid van bestuur werd gedaan.

Sinds de lancering van de transparantiewebsite heeft TabakNee nauwlettend in de gaten gehouden wat de overheid hier publiceerde en soms alsnog aanvullende Wob-verzoeken gedaan als bleek dat documenten ontbraken. Dat ging de laatste jaren steeds beter.

Cordon sanitaire

Op 19 augustus 2019 schreef TabakNee: ‘Als het om de briefwisseling gaat, lijkt er dus een cordon sanitaire rond de industrie opgetrokken te zijn. Dat wil niet zeggen dat er helemaal geen sprake meer van contact is, of dat de industrie het daarbij laat. Het is immers niet duidelijk wat er aan telefoontjes binnenkomt, of wat er per sms of Whatsapp aan communicatie plaatsvindt.’ 

Regelmatig bleek uit e-mails dat er door een tabakslobbyist telefonisch contact was gezocht met een ambtenaar, zonder dat er verslag van zo’n gesprek in het transparantieregister zat. TabakNee deed dit jaar opnieuw een Wob-verzoek om de telefoonnotities in te kunnen zien. Dat ging toen om het ministerie van Economische Zaken. Twee maanden later hoorden we terug dat was ‘gebleken dat de reactie op de bewuste mail telefonisch is afgewikkeld en dat daarover geen documenten bestaan zowel niet uit een e-mail, dan wel een telefonisch verslag/notitie.”

Voortrekkersrol

Het ministerie van Financiën lijkt nu een voortrekkersrol te hebben genomen door wél aantekeningen te maken van de telefoontjes die de tabaksbranche, in dit geval Philip Morris International (PMI), heeft gepleegd én die verslagen vrij te geven. Financiën schrijft dat PMI contact zocht over gewijzigde tariefcodes van de accijnszegels. Omdat het om een technische vraag ging, heeft Financiën geantwoord. Dat laat het FCTC-verdrag ook toe: als er technische vragen zijn, kan een ministerie antwoord geven, maar zodra de industrie via dat contact invloed op beleid wil uitoefenen, moet ze buiten de deur gehouden worden.

Alleen als de overheid transparant over alle contacten met de industrie is door al het verkeer over alle communicatiekanalen vrij te geven, respecteert ze het WHO-kaderverdrag. Financiën lijkt daarin het goede voorbeeld te geven, al is niet duidelijk hoeveel telefoontjes van tabakslobbyisten er verder op het ministerie binnen zijn gekomen (uit meerdere onderzoeken blijkt dat de lobby ook via de VVD en VNO-NCW loopt), of dat het hier om één opmerkzame ambtenaar is gegaan die het FCTC-verdrag serieus neemt.