OPINIE
Een Wob-verzoek over contacten tussen het ministerie van Economische Zaken en tabakslobbyist VNO-NCW leverde geen extra documenten op, de contacten zouden telefonisch afgehandeld zijn en helaas, er was geen gespreksverslag. Zo valt niet te controleren of de overheid zich terughoudend opstelt in haar contacten met de tabakslobby.

Door Frits van Dam

Het ministerie van Economische Zaken (EZ) zette onlangs een stapel documenten op het gedeelte van de website van de Rijksoverheid dat is ingericht om verantwoording af te leggen over haar contacten met de tabaksindustrie. De overheid is ingevolge het FCTC-verdrag verplicht transparant te zijn over haar contacten met de tabaksindustrie. Een van de maatregelen om de invloed van de tabaksindustrie te beperken was het vrijgeven van alle contacten met de tabaksindustrie. Wob-verzoeken zouden voortaan logischerwijs overbodig zijn. Er ging in 2015 een brief naar alle overheidslagen met een uitleg en er kwam een gedragsprotocol voor ambtenaren zodat duidelijk was hoe er voortaan met de tabaksindustrie omgegaan moet worden.

‘Best practice’

Nederland werd hierom onlangs nog door de Brusselse lobbywaakhond Corporate Europe Observatory (CEO) aangehaald als een ‘best practice’ en voorbeeld voor de Europese Commissie, waar deze vorm van transparantie, zo bleek uit CEO’s onderzoek, nog ver te zoeken is. Terwijl als het ergens nodig is, is het in het lobbyparadijs Brussel. Dat betekent  niet dat de Nederlandse overheid nu op haar lauweren kan rusten, want op de dag dat CEO met haar Europese onderzoeksresultaten naar buiten kwam, ontving TabakNee antwoord van het ministerie van Economische Zaken op een aanvullend Wob-verzoek, waaruit blijkt dat transparantie alleen wordt gegeven als er iets op schrift staat. Telefonische contacten vallen niet onder de Wob als er geen schriftelijke verslag is: een vrijbrief voor de tabaksindustrie.

Het Wob-verzoek

Eerst de casus. Een ons onbekende aanvrager bleek een Wob-verzoek gedaan te hebben bij het ministerie van Economische Zaken (EZ). Daaruit bleek dat EZ niet alle documenten en mailwisselingen die onder ‘contact met de tabaksindustrie’ vallen uit eigen beweging op de website van de Rijksoverheid had gepubliceerd. Daarom gaf EZ ze alsnog vrij. Maar dan wel in een ondoorzoekbaar pdf waarin alle documenten in willekeurige volgorde waren opgenomen. TabakNee zag de documenten ook en begon te puzzelen en de mails en brieven op datum te leggen. Zo bleek dat er alsnog correspondentie ontbrak.

VNO-NCW

Op 4 augustus 2016 schrijft de secretaris Consumentenbeleid van VNO-NCW, die het in haar lobby regelmatig voor de tabaksindustrie opneemt, bijvoorbeeld aan een EZ-ambtenaar: “We hebben twee jaar geleden contact gehad over merkenrecht en plain packaging. Ben jij binnen EZ nog steeds aanspreekpunt op dit onderwerp?” (zie blz. 38) Op 8 augustus volgt er een antwoord waarin de ambtenaar van EZ zegt dat een collega het heeft overgenomen. “Omdat X nu het karretje trekt stel ik voor dat zij contact met je opneemt en dat jullie de kwestie die jij hieronder benoemt, bespreken. Is dat een plan?”

Of X ooit contact opgenomen heeft met de VNO-NCW’er is onduidelijk. Er zit in deze stapel documenten althans niets dat op een vervolg lijkt en gespreksverslagen van contacten zitten er niet bij.

Aanvullende documenten

Daarom deed TabakNee een extra Wob-verzoek, om ook de contacten die op die mailwisseling met VNO-NCW zijn gevolgd vrij te geven, bijvoorbeeld verslagen van telefoongesprekken of afspraken met vertegenwoordigers van de tabaksbranche. En we verzoeken nog maar eens om eventuele andere documenten die nog ergens in een la zijn aangetroffen ook vrij te geven.

Bijna twee maanden later meldt EZ dat er nader onderzocht is of er meer informatie beschikbaar is over de beantwoording van de e-mail van VNO-NCW d.d. 4 aug. 2016. “Hierbij is gebleken dat de reactie op de bewuste mail telefonisch is afgewikkeld en dat daarover geen documenten bestaan zowel niet uit een e-mail, dan wel een telefonisch verslag/notitie.” Ook is er nog eens gezocht en zijn er geen andere documenten gevonden. “Conclusie is daarbij dat er geen nieuwe/aanvullende documenten bestaan waaromtrent u een verzoek doet.”

Lek in de transparantie

Er is dus niets meer over te zeggen. Zolang ambtenaren telefonisch contact onderhouden met vertegenwoordigers van de tabaksbranche en verzaken daar gespreksverslagen van te maken, kan er nog naar hartelust met de industrie overlegd worden. Daarmee blijkt de transparantie die de overheid betracht een lek te bevatten, een mogelijkheid om de lobby de kans te geven invloed uit te oefenen, zonder dat iemand dat achteraf kan controleren.

Als de overheid het internationale antirookverdrag FCTC en de volksgezondheid serieus neemt, zou ze haar ambtenaren vragen contact met de tabakslobby tot het hoognodige te beperken, gespreksverslagen te maken en die actief op internet te plaatsen. Want de lobby zal er alles aan blijven doen antirookmaatregelen tegen te houden om zijn zakken te spekken. De beste methode van omgaan met Big Tobacco is de hoorn op de haak te gooien als hij belt.