De tabaksindustrie spant EU-lidstaten voor haar karretje om de invoering van generieke verpakkingen voor sigaretten in andere lidstaten te dwarsbomen. Acht landen laten zich gebruiken als spreekbuis voor de industrie.

Door Bas van Lier

Acht lidstaten van de Europese Unie verzetten zich sinds 2014 stelselmatig tegen de invoering van standaardverpakkingen voor tabak in andere Europese landen. Daarbij bedienen ze zich van dezelfde vaste argumenten die ook de tabaksindustrie steeds naar voren brengt tegen plain packaging. De landen in kwestie zijn Bulgarije, Tsjechië, Slowakije en Roemenië op de Balkan en Griekenland, Italië, Portugal en Spanje in Mediterraan Europa. Tot 2015 voegden ook Polen en Litouwen zich bij dit rijtje. Gebruikmakend van Europese regels hebben zij de invoering van generieke verpakkingen van tabak verstoord en vertraagd. Dat laatste is in ieder geval in Nederland gebeurd, waar, zoals TabakNee ontdekte, de tabaksindustrie de invoering van standaardverpakkingen met hulp van Tsjechië en Slowakije heeft weten uit te stellen van 1 juli naar 1 oktober van dit jaar.

Sinds 2014 is de invoering van standaardverpakkingen in Ierland, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Slovenië en België op dezelfde wijze gedwarsboomd. Denemarken, dat recent besloot tot invoering van uniforme sigarettenpakjes, staat zonder twijfel hetzelfde te wachten.

Europese regelgeving

De Europese Tabaksproductenrichtlijn (2014/40/EU) schrijft gedetailleerd voor hoe tabaksverpakkingen en de gezondheidswaarschuwingen daarop eruit moeten zien. In de overwegingen voorafgaand aan de richtlijn, staat in overweging 53 dat lidstaten aanvullende eisen kunnen stellen ter bescherming van de volksgezondheid. “Zo kunnen de lidstaten bijvoorbeeld voorschriften invoeren voor de verdere standaardisatie van de verpakkingen van tabaksproducten, mits die voorschriften verenigbaar zijn met het VWEU [Verdrag betreffende de werking van Europese Unie] en met de WTO-verplichtingen en een integrale toepassing van deze richtlijn niet in de weg staan.”

Europese regels schrijven voor dat landen die een dergelijke ‘technische maatregel’ willen invoeren, een kennisgeving daarvan moeten sturen aan de Europese Commissie. De invoering van de maatregel moet vanaf dat moment drie maanden worden stilgelegd om andere EU-lidstaten de gelegenheid te geven om te reageren. Zij kunnen in een zogenoemde uitvoerig gemotiveerde mening (detailed opinion) aangeven waarom zij denken dat de voorgenomen maatregel mogelijk een belemmering vormt voor het vrije verkeer van goederen binnen de EU. Zodra een land zo’n mening indient, wordt de periode van stillegging van de invoering automatisch met drie maanden verlengd.

Acht dwarsliggers

De acht genoemde EU-lidstaten op de Balkan en in Zuid-Europa maken stelselmatig gebruik van deze mogelijkheid wanneer een land aankondigt om standaardverpakkingen voor tabaksproducten voor te gaan schrijven. De landen in kwestie kennen een zeer beperkte tabaksteelt (0,04-0,35% van het beschikbare landbouwareaal) en een sigarettenproductie die uiteenloopt van 0 tot 72,5 miljard sigaretten per jaar, volgens cijfers van de Tobacco Atlas.

Uit de ingediende bezwaren van de acht lidstaten, waar TabakNee met een beroep op de Europese regels voor openbaarheid van informatie inzage in kreeg, blijkt dat deze landen strak aan de leiband van de tabaksindustrie lopen.

Steeds dezelfde argumenten

Alle bezwaarschriften voeren telkens dezelfde argumenten aan. Invoering van standaardverpakkingen:

- is in strijd met het Verdrag betreffende de werking van Europese Unie, artikel 34 (verbod op invoerbeperkingen) en 36 (uitzondering van invoerbeperking kan op grond van volksgezondheid mits dat geen verkapte beperking van de handel tussen de lidstaten bewerkstelligt) en niet proportioneel

- vormt een inbreuk op het intellectueel eigendom en het merkenrecht, waarbij wordt verwezen naar artikel 17 van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie en de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, WTO-TRIPS (Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights) en WTO-TBT (Technical Barriers to Trade), de Paris Convention for the Protection of Industrial Property en de Europese verordening over merkenrecht EC/207/2009.

- wordt ingevoerd zonder overtuigend bewijs voor de effectiviteit ervan, waarbij wordt verwezen naar onderzoeken die zouden uitwijzen dat standaardverpakkingen in Australië zelfs averechts effect zouden hebben

- maakt het makkelijker om sigaretten(pakjes) na te maken en bevordert de illegale handel, waarbij regelmatig onderzoek van KPMG wordt aangehaald, waarvan bekend is dat het niet deugt en betaald is door Philip Morris

- zorgt ervoor dat tabaksfabrikanten alleen nog op prijs kunnen concurreren, waardoor de maatregel averechts effect zal hebben.

Verzet van de tabaksindustrie

Dit zijn precies de argumenten die de tabaksindustrie steeds naar voren brengt in haar verzet tegen standaardverpakkingen. Alleen Griekenland en Portugal refereren in hun bezwaarschriften aan hun binnenlandse tabaksproductie. Alle andere landen lepelen alleen bovengenoemde argumenten op en het heeft er alle schijn van dat die ze zijn aangeleverd door tabaksproducenten. Zo laten deze landen toe dat de tabaksindustrie invloed kan uitoefenen op het tabaksontmoedigingsbeleid van andere lidstaten, wat in strijd is met artikel 5.3 van het Kaderverdrag inzake tabaksontmoediging van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO-FCTC) dat door de afzonderlijke EU-lidstaten en door de EU als geheel is ondertekend.

Achilleshiel van de industrie

Standaardverpakkingen zijn de achilleshiel van de tabaksindustrie, die haar marketing steeds verder geblokkeerd ziet worden door wetgeving. Het artikel ‘The tobacco industry’s challenges to standardised packaging: A comparative analysis of issue framing in public relations campaigns in four countries’ (Health Policy, 2018) stelt: “Analyse van voorheen vertrouwelijke documenten uit de tabaksindustrie toont aan dat zij zich bewust is van het belang van verpakkingen voor de communicatie met consumenten en aanzienlijke investeringen doet in onderzoek naar verpakkingsgrootte, -vorm, -kleur en -ontwerpen die consumenten aantrekken en merkloyaliteit bewerkstelligen. Wetgeving voor standaardverpakkingen vormt een expliciete bedreiging voor de promotiestrategieën van de industrie door het weghalen van een cruciaal medium, zeker in markten waar andere vormen van reclame verboden zijn.”

Vooralsnog lijkt het erop dat de tabaksindustrie, geholpen door EU-lidstaten, het hooguit lukt om de invoering van generieke verpakkingen slechts (kort) te vertragen, zoals in Nederland is gelukt. Geen van de landen die overgingen tot invoering zagen in de aangevoerde bezwaren van andere EU-lidstaten aanleiding om van hun voornemen af te zien. In haar toelichting bij het invoeringsbesluit voor de standaardverpakkingen gaf de Nederlandse regering al aan waarom: zij stelt het belang van de volksgezondheid boven de belangen van tabaksproducenten. Vrijheid van meningsuiting en intellectueel eigendom mogen wijken voor de bescherming van jongeren tegen nicotineverslaving, aldus het kabinet.

Alle opgevraagde bezwarschriften van EU-lidstraten zijn in te downloaden via deze link.