UPDATE 30-09-2019
UPDATE 26-09-2019
Met enige regelmaat struint TabakNee tabakswinkels af, op zoek naar nicotineproducten die wij nog niet kennen. Ditmaal stuitten we op een ‘wegwerpbare’ kant en klare e-sigaret: de Fling. Uitgedampt? Gewoon weggooien. Maar waar?

Door Stella Braam

Zijn vrouw neemt er altijd eentje mee in haar handtas. “Geen gedoe met batterijen of vloeistofjes. Deze e-sigaret doet het meteen.” De eigenaar van een tabakswinkel in Amsterdam raakt niet uitgepraat over het nieuwe nicotineproduct in zijn assortiment: een kant en klare elektronische sigaret die je na gebruik gewoon in de prullenbak kunt gooien: de Fling wegwerp-e-sigaret. “Die komt uit Amerika, mevrouw, dus daar zit strenge controle op.” Nóg een voordeel: “Omgerekend is deze goedkoper dan gewone sigaretten, want je haalt er veel meer trekjes uit.”
De elektronische sigaret, kort: de e-sigaret, kwam in 2003 op de markt als een minder schadelijke vorm van roken – dampen of vapen genoemd – waarbij nicotine niet via tabak, maar via een apparaatje met een batterij wordt toegediend. “Je hebt ze in verschillende smaakjes en in diverse nicotineconcentraties, tot en met nul,” vervolgt de tabaksverkoper enthousiast. “Zo kun je geleidelijk aan het nicotinegehalte afbouwen.”
Met een smal blauw pakje in mijn hand en 8 euro 95 lichter sta ik weer buiten.

Kant en klaar

Thuis bestudeer ik de nieuwe aankoop, nerveus omdat ik ’m zo meteen zal uitproberen. De Fling disposable electronic cigarette oogt als een iets langere sigaret met een spierwit filter, waarop in zwierige lettertjesFling en daaronder een rood streepje met piepklein de tekst regular. Er staat een waarschuwing op de verpakking: “Dit product bevat de zeer verslavende stof nicotine. Het gebruik ervan wordt afgeraden voor niet-rokers.” Je hoeft niet te knutselen, dit nicotineproduct is kant en klaar en kun je, net als een gewone sigaret, na gebruik weggooien. Ideaal voor tieners om het Nieuwe Roken eens uit te proberen.
Het is Made in China maar de producent van Fling, het bedrijf White Cloud, zetelt in de Amerikaanse staat Florida. De Fling-technologie is ontwikkeld ‘voor de damper die onderweg is’: vaping on-the-go. Voor de gehaaste damper die geen accessoires van de e-sigaret met zich mee wil torsen, zoals opladers, extra batterijen of e-vloeistof.

Mango Tango

Het is zover, ik neem een hijs van de Fling. Er komt een venijnige damp in mijn luchtpijp, gevolgd door een stevige hoest- en niesbui. Wat is dit voor goedje en hoe is dit in Nederland beland? Google leidt ons naar de Flingstore, een webwinkel waar, naast een gewone oplaadbare e-sigaret, de wegwerp-Fling wordt verkocht.
Fling heeft negen smaakjes, zoals de Fling Menthol Wegwerpbare Elektrische Sigaret en de Fling Watermeloen. “Met name Bora Bora en Mango zijn smaken waar ik heel erg gelukkig van word,” schrijft iemand in een review. Nieuwsgierig geworden bestel ik de Fling Mango Tango Wegwerpbare Elektrische Sigaret (light, 16 mg) via de webwinkel voor 7 euro 50, maar met de verzendkosten (3 euro 45) erbij wordt het een dure grap: 10 euro 95. Benieuwd of de Mango-versie minder prikkelt dan de regular (tabakssmaak) bij mijn eerste experiment. Mijn vermoeden wordt bevestigd. Hoewel het prikkelt in mijn keel, ga ik niet hoesten en proef ik... ranja!

Firma Cuba

Enig speurwerk leert dat de importeur c.q. distributeur van de Fling in de Brabantse gemeente Budel zetelt, genaamd Cuba’s Sigarenspeciaalzaak en Slijterij. Volgens de Kamer van Koophandel wordt deze firma gerund door een echtpaar dat “vanwege de privacy” liever niet met hun naam wil worden genoemd. Je kunt er sigaren, sigaretten, e-sigaretten maar ook wijn, whisky en wodka kopen.

Common Entry Gate Systeem

Een kant en klare e-sigaret met lekkere smaakjes, is die wel toegestaan in Nederland? “Dampwaren zoals e-sigaretten moeten aan de Tabaks- en rookwarenregelgeving voldoen en aangemeld worden in het Common Entry Gate Systeem,” laat de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) weten. “Daarnaast moeten zij aan andere eisen voldoen ten aanzien van leeftijd, reclame enzovoorts. In het uitvoeringsbesluit 2015/2183 van de Europese Commissie staat welke gegevens ingediend moeten worden.”
Is hier de procedure gevolgd? De firma Cuba zegt van wel en stuurt ons een Europees document toe waaruit dat zou blijken. Maar op het meegestuurde account in die e-mail kun je niet inloggen. Wij kunnen dus niet verifiëren of de aanmelding volgens de regels is gegaan en de waakhond NVWA geeft hier geen uitsluitsel over.
Bovendien rijst de vraag of de wegwerp-e-sigaret ook dichter bij huis – in Nederland – had moeten worden aangemeld: in artikel 4.7 lid 1 van het Tabaks- en rookwarenbesluit staat namelijk het volgende: “Producenten en importeurs van elektronische dampwaar verstrekken Onze Minister jaarlijks gegevens en bescheiden met betrekking tot de markt voor hun producten.” Gebeurt dit inderdaad? De NVWA gaat niet in op deze vraag.

Frisse combo

De tabakswinkel in Amsterdam heeft de Fling pas onlangs ontdekt, maar deze e-sigaret, zo laat distributeur Cuba weten, is al sinds 2013 op de markt. Overigens heeft Cuba niet de enige webwinkel waar je wegwerpbare e-sigaretten kunt kopen. De firma Damp-e verkoopt ze ook, weliswaar van andere merken (VGOD en N-One) maar ook met lekkere smaakjes, zoals Ice Mango, “een fruitige en frisse combo van mango en menthol!” Of deze wegwerpbare e-sigaretten volgens de regels op de markt zijn gekomen, is niet bekend.
Volgens de tabakswinkelier die de Fling zo enthousiast aanprees, is Fling goedkoper dan een pakje sigaretten. Chattend met een medewerkster van moederbedrijf White Cloud begrijp ik echter dat je zo’n 300 ‘hijsjes’ van de Fling kunt nemen, ongeveer evenveel als via een pakje sigaretten. Een pakje sigaretten kost 7 euro, terwijl de Fling, inclusief verzendkosten, 10 euro 95 kost. Klopt de bewering dat het om ongeveer 300 hijsjes gaat, waarmee gezegd dat de gebruiker aan één e-sigaret meer geld kwijt is dan aan gewone sigaretten? Op onze vraag aan de distributeur komt geen reactie.

Checkt de Flingstore op leeftijd?

“Voor 17.00 besteld, volgende werkdag bezorgd.” Bij bezoek aan de webwinkel van Fling wordt gevraagd of je 18 jaar of ouder bent. Ik klik op “ja, ik ben 18 jaar of ouder” en kan los. Er wordt niet gevraagd om een scan van je ID-kaart. De indruk ontstaat dat Flingstore onvoldoende op leeftijd checkt, terwijl dat wettelijk is verplicht, zie het Tabaks- en rookwarenbesluit, artikel 5.6 lid 2: “Een detaillist die een tabaksproduct of aanverwant product aanbiedt voor binnenlandse verkoop op afstand hanteert een leeftijdsverificatiesysteem dat op het tijdstip van de verkoop vaststelt dat de consument de leeftijd van 18 jaar heeft bereikt.” TabakNee heeft hier al vaker over gepubliceerd en er zijn Kamervragen over gesteld. Maar het antwoord is uitgesteld.
De firma Cuba laat weten wel degelijk op leeftijd te checken. “Wij stellen dat onze webshop zo is ingericht op het voorkomen van bestellingen van jongeren onder de 18 jaar. Klopt dit? De NVWA laat weten geen uitspraken te doen over individuele bedrijven.
Bovendien zegt Cuba nieuwe klanten te bellen met de vraag of ze 18 jaar en ouder zijn. Maar dat is geen adequate leeftijdscontrole, iedereen kan zeggen dat-ie 18 is.

Door de brievenbus

Wat vindt de NVWA hiervan? “De Tabaks- en rookwarenwet eist voor de online verkoop van tabaksproducten en aanverwante producten een leeftijdsverficatiesysteem dat op een betrouwbare en eenduidige wijze de leeftijd van de consument vaststelt. Er zijn verder geen wettelijke eisen gesteld op welke wijze de ondernemer deze verificatie uitvoert. Dat is aan de ondernemer zelf. Bij de aflevering dient eveneens de leeftijd vastgesteld te worden.” Dat laatste gebeurt niet, de Fling ploft gewoon door de brievenbus op de mat. Hier is Cuba dus duidelijk in overtreding. Maar: “De NVWA doet verder geen uitspraken over individuele bedrijven.”

Risico’s e-sigaret

Wat weten we over de risico’s van de e-sigaret? Nog niet zo lang geleden stelde de WHO (de Wereldgezondheidsorganisatie) dat e-sigaretten “zonder enige twijfel schadelijk” zijn.
“Veel mensen denken nog steeds dat wat uit een e-sigaret komt een onschuldige waterdamp is, maar dat is natuurlijk niet zo,” zegt chemicus Reinskje Talhout van het RIVM in NRC. “Er zitten wel degelijk gevaarlijke stoffen in de damp, die bij inademing kwaad kunnen.” Talhout somt een heel rijtje op: “Tabaksspecifieke nitrosaminen, die kankerverwekkend zijn. De nicotine die ook in de damp zit kan nog steeds hart- en vaatziekten bevorderen. Door de verhitting ontstaan ook schadelijke verbrandingsproducten zoals acroleïne, acetaldehyde en formaldehyde. Daarnaast zitten er metalen in de damp, afkomstig uit de hete gloeispiraal. Dat was bij de eerste modellen nog een veel groter probleem, soms zag je de soldeer nog in het apparaatje zitten.” Muizen die vier maanden lang aan de damp van e-sigaretten werden blootgesteld, bleken vatbaarder voor infecties, zoals griep. Een helder overzicht van de risico’s van de e-sigaret verscheen vandaag op de blog van professor Simon Chapman.

Acute longproblemen

Uit onder andere Amerikaans onderzoek blijkt dat jongeren die e-sigaretten gaan gebruiken, eerder hun eerste traditionele sigaret opsteken dan niet-gebruikers. In de VS hebben honderden mensen acute longproblemen gekregen die waarschijnlijk in verband staan met het gebruik van de e-sigaret, meldde Nieuwsuur (vanaf minuut 27:55) op 13 september. Nieuwsuur maakte ook bekend dat er in Nederland in drie dagen tijd drie meldingen waren: dampers die zich met longklachten bij longartsen hebben gemeld. De enquête onder longartsen was toen nog maar net begonnen. Intussen hebben zich zes mensen met longklachten gemeld, meldt de NOS vandaag. En onlangs werd bekend dat er in de VS zeven mensen zijn overleden aan “complicaties in verband met het gebruik van e-sigaretten”. De langetermijngevolgen – de e-sigaret is pas sinds 2003 op de markt – zijn nog niet bekend.

Nicotine-epidemie

In de VS heeft de hip ogende e-sigaret Juul voor een nieuwe nicotine-epidemie, de ‘vaping crisis’, onder jongeren gezorgd. Het aantal scholieren en studenten dat in de VS heeft ‘gedampt’ steeg van 11,7 procent in 2017 naar 20,8 procent in 2018. Mede daarom verklaarde VS-president Trump onlangs de oorlog aan de e-sigaret met lekkere smaakjes. (Trump: “We hebben een nieuw probleem: vapen”). De Amerikaanse staten Michigan en New York stelden deze maand een verbod in op smaakstoffen in e-sigaretten, in een poging deze producten minder aantrekkelijk te maken voor de jeugd.

Vergelijk het met breezers

In NRC zegt tabaksonderzoeker van het RIVM, Reinskje Talhout, er het volgende over: “Een smaakjesverbod zou echt wel wat doen.” Ze baseert zich op onderzoek dat het RIVM uitvoerde. “De variëteit in smaken stond daarbij op nummer één in het rijtje factoren dat de aantrekkelijkheid kon bepalen. Jongeren worden aangetrokken door al die smaakjes. Ik vergelijk het wel eens met breezers, de zoete, limonade-achtige alcoholhoudende drankjes die op soortgelijke wijze de sterke smaak van alcohol maskeren. De smaakstoffen in e-sigaretten, die op zichzelf al aantrekkelijk zijn, verzachten ook de bittere smaak van nicotine, waardoor je er als nieuwe gebruiker niet eerst aan hoeft te wennen. Toevoeging van bijvoorbeeld menthol heeft een verkoelend effect, en dat maakt het aantrekkelijker om te roken.”
Met hun verbod op smaakstoffen in de e-sigaret lopen de twee Amerikaanse staten vooruit op een plan van de regering-Trump, die overweegt deze maatregel nationaal in te voeren. Alleen ‘tabakssmaak’ zal dan nog zijn toegestaan in de e-sigaret. Tezelfdertijd meldde India de e-sigaret in de ban te doen, vanwege “de epidemie” onder jongeren, net als Singapore eerder deed. Steeds meer landen verbieden de e-sigaret.
Er is geen bewijs dat de e-sigaret een effectief hulpmiddel is om rokers te helpen stoppen met roken, schrijft Chapman in een van zijn blogs.

In welke afvalbak?

Bijna twee maanden later ligt de Fling wegwerp-e-sigaret naast mijn laptop en raad eens: hij doet het nog steeds. Niet kapot te krijgen. Hoe kom ik ervan af? Op de website van de importeur is hier geen informatie over te vinden, dus komt het aan op gezond verstand: natuurlijk niet in de vuilnisbak.
Kan de Albert Heijn bij mij om de hoek uitkomst bieden? Daar staat een afvalpunt met verschillende bakken voor lampen, batterijen en elektrische apparaten & cartridges. Maar in welke bak moet deze nog werkende lithiumbatterij?

Grijs gebied

Met de Fling in mijn hand sta ik weifelend voor de afvalbakken. De bedrijfsleider komt erbij. “Nee, niet bij de batterijen,” zegt hij. “Misschien bij het afval van de elektrische apparaten.” Na enig nadenken wil hij dit vreemde voorwerp liever niet in zijn afvalbakken. “Daar moet het hoofdkantoor van Albert Heijn over beslissen.”
“Mevrouw, het spijt me,” zegt een medewerkster van de consumentenservice na intern overleg. “Wij zien dit product liever niet in onze afvalpunten. U kunt het beste navraag doen bij de fabrikant of distributeur.” Bij Cuba in Budel dus. Maar deze firma geeft geen antwoord op onze vraag waar de e-sigaret moet worden gedumpt.
Het afval van de e-sigaret is “een grijs gebied”, zegt professor Yogi Hendlin van de universiteit van Californië in een recent artikel in National Geographic. Nu er steeds meer e-sigaretten worden gebruikt, neemt ook de noodzaak toe om het afval ervan kwijt te raken. Maar waar? Dankzij de mix van elektronische componenten en chemische stoffen waaronder nicotine “worden e-sigaretten niet alleen als gevaarlijk afval maar ook als e-afval beschouwd,” aldus Hendlin. “Er is hier nog geen regelgeving over.”

Reactie Fling-distributeur

Wat vindt de firma Cuba van onze opmerking dat een kant en klare wegwerp-e-sigaret ideaal is voor tieners om het Nieuwe Roken eens uit te proberen? Hij is het hier niet mee eens. “Uw suggestie wordt nergens door ons ondersteund. Zoals u weet is de leeftijdsgrens 18 jaar voor het kopen van rookartikelen en e-sigaretten. De Fling is een niet hip ogende e-sigaret en daardoor ook niet gericht op jongeren zoals Juul en andere POD-systemen.”

Conclusie

Na ons onderzoek naar de ‘elektrische wegwerppeuk’ blijven we met drie prangende vragen zitten. Eén: zijn wegwerpbare e-sigaretten toegestaan in Nederland? Twee: controleren de webshops die deze waar verkopen effectief op leeftijd? En drie: het is onduidelijk of en hoe de NVWA controleert op het handhaven van de leeftijdsgrens bij de online-verkoop van e-sigaretten.

UPDATE
KAMERVRAGEN 26-09-2019

Schriftelijke vragen van het lid Van Gerven (SP) aan de staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) over het bericht ‘De elektrische wegwerppeuk: nieuw gevaar voor longen en milieu’.

1. Wat is uw reactie op het bericht ‘De elektrische wegwerppeuk: nieuw gevaar voor longen en milieu’?

2. Deelt u de mening van tabaksonderzoeker Reinskje Talhout van het RIVM ‘een smaakjesverbod bij de e-sigaret zou echt wel wat doen’? Is het mogelijk de toevoeging van smaakstoffen aan de e-sigaret te verbieden? Kunt u dit toelichten?

3. Zijn wegwerpbare e-sigaretten toegestaan in Nederland? Zo ja, kunt u toelichten op basis waarvan dit is toegestaan? Hebben producenten en importeurs voldaan aan hetgeen artikel 4.7 lid 1 van het tabaks- en rookwarenbesluit vereist, namelijk: “het jaarlijks verstrekken aan Onze Minister van gegevens en bescheiden met betrekking tot de markt voor hun producten”?

4. Waar moet iemand een wegwerpbare e-sigaret weggooien na gebruik? Klopt het dat door de mix van elektronische componenten en chemische stoffen (waaronder nicotine), e-sigaretten niet alleen als gevaarlijk afval maar ook als e-afval beschouwd worden? Is het vervolgens correct dat hier nog geen regelgeving over bestaat? Zo ja, wat gaat u hieraan doen?

5. Controleren de webshops die deze wegwerpbare e-sigaretten verkopen effectief op leeftijd? Zo nee, hoe gaat u organiseren dat dit alsnog gebeurt?

6. Controleert de NVWA op het handhaven van de l\eeftijdsgrens bij de online-verkoop van e-sigaretten? Zo ja, op welke wijze wordt deze handhaving vormgegeven? En hoe effectief is deze leeftijdscontrole?

UPDATE 30-09-2019

‘Zijn e-sigaretten gevaarlijk en helpen ze bij het stoppen met roken?’ Arts-epidemioloog Esther Croes van het Trimbosinstituut reageerde op deze vragen in consumentenprogramma Radar.
Na afloop van de uitzending was er een livestream waarin zij vragen van kijkers beantwoordde over roken, stoppen met roken, nicotineverslaving, dampen en mee-dampen.

 

tags:  Fling | vape-industrie | leeftijdsverificatiesysteem | nicotine | e-sigaret