UPDATE 13-03-2017
Niek Jan van Kesteren is sinds 9 juni 2015 senator voor het CDA. Tot 1 juni 2016 was hij ook nog algemeen directeur van werkgeversorganisatie VNO-NCW en kind aan huis bij alle bewindspersonen en ministeries. De tabaksindustrie mag zich gelukkig prijzen met deze ‘Bewaker Tabaksbelangen’ in de Eerste Kamer. Hij neemt het steevast op voor die ‘zielige’ tabaksfabrikanten, die schijnbaar ook als senator op hem mogen rekenen: “Als u wat te lobbyen heeft, u weet me te vinden.”

Door de webredactie

Bijna één jaar had Niek Jan van Kesteren (1952), die rechten heeft gestudeerd, twee machtige functies: hij was algemeen directeur bij VNO-NCW én CDA-senator. Belangenverstrengeling? Welnee, in een uitzending van Nieuwsuur zei van Kesteren dat hij prima twee verschillende petten op kan hebben. Zodra hij in de Eerste Kamer plaatsneemt, is hij ineens niet meer de invloedrijke lobbyist maar een heel onbevooroordeeld CDA-kamerlid die zijn partijlijn volgt.

Strateeg van de machtigste lobby

Op 1 juni 2016 nam Niek Jan van Kesteren afscheid van de werkgeversclub VNO-NCW. Zeventien lang had hij daar de scepter gezwaaid als algemeen directeur van de machtigste lobbyorganisatie van Nederland. Van Kesteren gaf er leiding aan het beleidsbureau dat de werkgeversorganisatie runt in samenwerking met MKB Nederland, dat opkomt voor de belangen van de werkgevers in het midden- en kleinbedrijf. Hij zag het als zijn levenswerk om van het VNO-NCW “de meest invloedrijke organisatie van Nederland te maken”.

Van Kesteren is uitgebreid geprezen voor zijn lobbywerk. In mei 2016 werd hij door het Algemeen Bestuur van VNO-NCW benoemd tot lid van verdienste met de bijbehorende oorkonde, wegens zijn “onschatbare bijdrage” aan het ondernemerschap in Nederland. Minister-president Mark Rutte bevorderde hem tot Officier in de Orde van Oranje Nassau, voor zijn jarenlange inzet voor het bedrijfsleven en het Nederlandse polderoverleg.

In de Volkskrant Top 200 van Invloedrijkste Nederlanders 2016 bezette Van Kesteren de 17e plaats (In 2015 stond hij zelfs op nummer 2, na eerder nummer 3 in 2014 en 6 in 2013 te zijn geweest). De Volkskrant omschreef hem als “strateeg van de machtigste en beste lobby van Den Haag, die van de werkgevers. Een Macchiavellist, die opereert volgens het motto uit Di Lampedusa's roman De tijgerkat: alles moet veranderen, opdat alles hetzelfde kan blijven”.

Geen minister

Wie zich afvraagt hoe de macht in Nederland is georganiseerd, moet het interview op RTV Katwijk met Niek Jan van Kesteren uit 2013 maar eens bekijken. Hij wil geen minister worden, zei Van Kesteren tijdens dat interview. Want: “Ik vind de invloed die ik nu heb groter op het regeringsbeleid dan als ik minister zou zijn.”

Bovendien houdt hij er niet van om zich te moeten verantwoorden. In het filmpje onthult Van Kesteren hoe hij het aanpakt. “De eer van het werk moet uitgaan naar de minister,” zegt hij. “Als duidelijk zou worden dat hij het doet omdat ík het graag wil, dan is dat geen aanbeveling en doet hij het niet.” Lobbyen moet je juist doen “zonder dat andere personen ervan afweten, anders loopt het in de gaten.” Zijn werk is zijn passie. “Ik dacht altijd: de echte macht in Nederland ligt bij de werkgevers, en dat is ook zo en dat hoort ook zo.”

Drie jaar later, in de zomer van 2016, vatte Van Kesteren het lobbyen nog eens kernachtig samen, in zijn afscheidsinterview met de Financiële Telegraaf: “De beste lobbyist probeert niet om kabinetsbesluiten te beïnvloeden, maar bedenkt politieke plannen het liefst zelf.”

Tabak nodig voor staatsbegroting

Eind juli 2013 kwam Van Kesteren uit de kast: de meest invloedrijke lobbyist van Nederland bleek een groot hart te hebben voor de tabakslobby. Zijn coming-out gebeurde in een interview in Vrij Nederland waarin hij duidelijk maakte dat de tabakslobby op VNO-NCW leunt. Hij claimt dat deze industrie belangrijk is omdat die jaarlijks een paar miljard aan accijnzen oplevert. “De Nederlandse staat heeft tabak nodig om zijn begroting rond te krijgen. Daarnaast zorgt deze industrie voor werkgelegenheid.” Ook zei hij: “We weten dat tabak heel slecht is voor mensen, maar we verdienen er een hoop geld aan.” En: “Er wordt nooit een maatregel genomen die voordelig is voor de tabaksindustrie. Het gaat altijd om het verminderen van het gebruik van tabak. Wij proberen de overheid van overdrijving af te houden en er de scherpe kantjes van af te halen.”
Eerder vertelde Van Kesteren al hoe hij zich ergert aan het verhogen van de accijnzen op tabak. Die toespraak is hier te bekijken.

Stimulatie rookverslaving

Eens in de paar maanden overlegde Van Kesteren met alle brancheorganisaties die met tabak te maken hebben. Ook dat onthulde hij in Vrij Nederland. Dan bespreekt hij de strategie voor de komende tijd en adviseert de industrie en handel bijvoorbeeld om 'kompanen' te zoeken in EU-landen als Polen en Tsjechië waar ze anders tegen de tabaksindustrie aankijken dan in West-Europa. “Dan kunnen we in Brussel nog wat krachten ontwikkelen tegen het antirookbeleid.”
VNO-NCW heeft zelfs alle werkgeversorganisaties in de Europese Unie gemobiliseerd tegen de antirookvoorstellen in Brussel, wat tot verbazing en verontwaardiging leidde bij de woordvoerders zorg van de PvdA, ChristenUnie, D66, SP en GroenLinks. Het SP-Tweede Kamerlid Henk van Gerven vond dat de werkgeversorganisatie hiermee moedwillig rookverslaving stimuleert.

Betonnen ondergrens

Van Kesteren hield de bestuurders met wie hij sprak voor dat er “een betonnen ondergrens” zou zijn van een groep van 20 tot 22 procent die zal blijven roken. Tabak moet je niet verder willen uitbannen, betoogde hij, want dan krijg je criminaliteit en smokkel van namaaksigaretten – precies hetzelfde sprookje dat de tabaksindustrie zelf vertelt. Die tabaksindustrie mag je van de werkgevers-topman geen strobreed in de weg leggen. “Wij zijn een van de weinige vrienden van de tabaksindustrie.”

Fundamentele rechten geschonden

In augustus 2014 stuurde Van Kesteren een brief aan toenmalig staatssecretaris Van Rijn – die toen een uitstalverbod van tabak overwoog – waarin hij een goed woordje deed voor de tabaksindustrie, zo blijkt uit een beroep op de Wet openbaarheid van bestuur. Van Kesteren schreef verontwaardigd: “Als het gaat om tabaksproducten lijken alle maatregelen – hoe ongefundeerd of ineffectief ook – geoorloofd, ook al worden fundamentele rechten van bedrijven geschonden.”

Hekel aan hypocrisie

In een interview met de Volkskrant (26 juni 2016) laat Van Kesteren zich opnieuw positief over de tabaksindustrie uit. Hoewel hij roken slecht vindt, is de productie van tabak legaal en “staan de fabrikanten moreel net zo in hun recht als iemand die rooibosthee produceert. Ik heb een hekel aan hypocrisie. Er wordt 4 miljard belasting op geïnd, en met de bedrijven wil men niet praten.”

Van Kesteren zegt dit als hij al senator is. Wij vragen ons af hoe dit zich verhoudt tot de uitspraak van CDA-partijvoorzitter Ruth Peetoom: “Het CDA steunt het huidige ontmoedigingsbeleid, zoals ook vele malen bij monde van Hanke Bruins Slot in de Tweede Kamer is aangegeven. Preventie en ontmoediging zijn van groot belang voor de volksgezondheid. Ook in de Eerste Kamer is dat het uitgangspunt.”

Afstand houden

Als senator moet Van Kesteren zich houden aan het internationale antirookverdrag (FCTC) waarbij de overheid afstand dient te houden van de tabaksindustrie. Of hij dit doet, is de vraag: op zijn afscheidsfeestje liet hij volgens de Volkskrant doorschemeren wat hij als senator gaat doen: “Als u wat te lobbyen heeft, u weet me te vinden.”

Update 13-03-2018

Zou zijn laatste uitspraak ook voor de tabaksindustrie gelden? Staat zijn deur open voor hun lobbyisten? In het kader van het vijfjarig jubileum van TabakNee stelden we hem die vraag per e-mail. De vraag was extra relevant omdat Van Kesteren door de Volkskrant in 2017 op nummer 5 van de 200 meest invloedrijke Nederlanders is gezet, waarbij de krant aantekende dat de man “nog volop actief is in de coulissen als adviseur van de invloedrijke werkgeversvereniging”.
TabakNee vroeg hem ook of hij nog steeds achter zijn opmerkelijke pro-tabaksuitspraken staat, zoals: “We weten dat tabak heel slecht is voor mensen, maar we verdienen er een hoop geld aan.” En: “De Nederlandse staat heeft tabak nodig om zijn begroting rond te krijgen. Daarnaast zorgt deze industrie voor werkgelegenheid.” En: "Er wordt nooit een maatregel genomen die voordelig is voor de tabaksindustrie. Het gaat altijd om het verminderen van het gebruik van tabak. Wij proberen de overheid van overdrijving af te houden en er de scherpe kantjes vanaf te halen." 
Verder vroeg TabakNee hem of hij dit nog steeds de taak van VNO-NCW vindt. Natuurlijk waren we benieuwd of de CDA-senator zich achter het door zijn partijgenote Hanke Bruins Slot voorgestane antitabaksbeleid zou scharen. We vroegen het hem.
Van Kesteren heeft niet gereageerd.

Wilt u meer lezen over andere vrienden/lobbyisten van de tabaksindustrie van CDA-huize?

Lees hier over Hans Hillen
Lees hier over Elco Brinkman