Uit onderzoek van Maurice de Hond in opdracht van Stichting Rookpreventie Jeugd blijkt dat de meerderheid van de Nederlanders, ongeacht hun politieke kleur, voor het verhogen van accijnzen op tabak zijn en voor een inperking van het aantal verkooppunten om roken onder jongeren verder te ontmoedigen. Dat staat haaks op partijstandpunten van bijvoorbeeld de PvdA en de VVD.

Door de webredactie

31 mei is het Wereld Niet Roken Dag. In Nederland mag de vlag eigenlijk halfstok, want uit de meest recente cijfers van het RIVM blijkt dat nog steeds een kwart van de bevolking rookt. In de leeftijdsgroep van 20-30 jaar is dit maar liefst 37%. Echt effectieve maatregelen om roken te ontmoedigen, zoals een flinke accijnsverhoging en het inperken van het aantal verkooppunten, blijven uit. Volgens politici zou er te weinig draagvlak voor zijn in de maatschappij. Maar uit nieuw onderzoek van Maurice de Hond via Peil.nl dat hij heeft uitgevoerd in opdracht van Rookpreventie Jeugd blijkt het tegenovergestelde.

De resultaten van peilingen onder 4.000 kiezers naar het draagvlak voor echt effectieve antirookmaatregelen laten het volgende zien: een ruime meerderheid (56%) van de kiezers is voor accijnsverhoging op tabak om het gebruik ervan bij jongeren tegen te gaan. Nog meer kiezers zouden de verkoop van tabak willen beperken tot speciaalzaken. Een meerderheid van de kiezers wil bovendien dat zijn politieke partij in het verkiezingsprogramma een antirookparagraaf opneemt gericht op het ontmoedigen van roken bij jongeren.

Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) is een flinke accijnsverhoging het beste middel om roken te ontmoedigen. Uit deze factsheet van het Trimbos-instituut blijkt dat als de prijs met 10% zou worden verhoogd, de vraag naar tabak mogelijk met 4,8% zou dalen. Uit eerder onderzoek van TNS NIPO in opdracht van de Hartstichting bleek al dat 31% van de jongeren zou stoppen met roken als een pakje sigaretten 10 euro kost. In Frankrijk heeft accijnsverhoging al tot een flinke daling in de verkoop van sigaretten geleid. En België staat om dezelfde reden op het punt in te gaan voeren.

Onvoldoende draagvlak?

Nederlanders staan er, zo blijkt uit het onderzoek van De Hond, ook voor open om accijnsverhoging in te voeren. Alleen de politiek lijkt hier nog niet zo ver, terwijl dit wel onze volksvertegenwoordigers zijn. Opvallend is namelijk dat de onderzoeksresultaten haaks staan op het huidige Haagse beleid en op wat politici van verschillende politieke partijen in het openbaar zeggen. Huisarts en PvdA-Kamerlid Marith Volp liet rond de provinciale verkiezingen vorig jaar op vragen van TabakNee nog weten dat er voor een flinke accijnsverhoging 'onvoldoende draagvlak' is. Terwijl uit het onderzoek van Maurice de Hond blijkt dat 56% van alle Nederlanders voor deze maatregel is (die overigens door de WHO wordt aangewezen als de beste maatregel om roken te ontmoedigen). Bovendien blijkt dat 70% van de PvdA-stemmers voor deze maatregel is. Er is ook bij Volps eigen electoraat dus voldoende draagvlak.

Volp was toen ook niet voor het inperken van het aantal verkooppunten. Ze neigde meer naar extra bestraffing van verkopers die in de fout gaan (al is er te weinig mankracht bij de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit om alle 30.000 verkooppunten te controleren). Nu blijkt dat 59% van de Nederlanders wel voor het inperken van verkooppunten is zodat tabak alleen nog bij tabaksspeciaalzaken te verkrijgen is. Onder PvdA-stemmers is dat zelfs 77%.

De VVD is sinds jaar en dag tegen accijnsverhoging en het inperken van het aantal verkooppunten, altijd met het argument dat dit economische consequenties heeft. De huidige woordvoerder op het tabaksdossier Erik Ziengs zei in juni 2015 nog dat benzinepomphouders een accijnsverhoging ‘in de portemonnee kunnen merken omdat de tabaksomzet in zou zakken’. Echter, zes op de tien VVD-stemmers denkt bij deze maatregel niet aan de benzinepomphouders, maar aan dat deze maatregel vooral heel goed is om kinderen van het roken af te houden, zo blijkt uit het onderzoek van De Hond. Het inperken van verkooppunten wordt ook door 56% van de VVD-stemmers gesteund.

Opmerkelijk is dat politici denken dat ze door het steunen van deze antirookmaatregelen zetels zullen verliezen. Onlangs zei de Amsterdamse VVD-wethouder Eric van der Burg nog tijdens een debat in de Balie: “Als ik hier zeg dat er een hogere belasting moet worden ingevoerd op sigaretten en het staat morgen gróót op de voorpagina van Het Parool, dan krijg ik een boos telefoontje vanuit Den Haag. Zo’n standpunt kost geheid twee tot drie zetels.” Dat blijkt dus niet het geval. Een meerderheid van de VVD-stemmers is voor deze maatregelen.

Wat is er dan aan de hand? Van der Burg gaf daar tijdens het debat in de Balie al antwoord op: “Om te beginnen is de machtsmachine en de lobby van de tabaksindustrie héél sterk”.

Antitabaksparagraaf

Uit de peiling van Maurice de Hond blijkt verder dat meer dan de helft van de kiezers wil dat de net genoemde antirookmaatregelen vastgelegd worden in een stevige antirookparagraaf in het verkiezingsprogramma van de politieke partijen.

Het onderzoek van de Hond is representatief voor het rookgedrag van de gemiddelde Nederlander, 25% van de respondenten rookt. Dit komt precies overeen met het meest recente landelijke onderzoek van het CBS.

De Honds onderzoek laat ook zien dat er onder rokers anders over de maatregelen gedacht wordt: de overgrote meerderheid van de rokers is tegen het verhogen van de accijnzen om jeugdroken tegen te gaan, terwijl tweederde van de niet-rokers dit juist wel steunt. Ook het terugdringen van verkooppunten voor tabak heeft niet de goedkeuring van de rokers, slechts 29% vindt dat een goed idee. De overgrote meerderheid van de niet-rokers wil juist wel dat de verkoop van tabak wordt teruggebracht tot uitsluitend in speciaalzaken. En ten slotte niet verwonderlijk, slechts een derde van de rokers wil een aangescherpte tabaksparagraaf in het verkiezingsprogramma van hun partij, iets wat de niet-rokers in overgrote meerderheid juist weer wel willen.

Het heeft er alle schijn van dat de politieke partijen hun antitabaksbeleid vooral baseren op de sentimenten bij de rokende minderheid en uit het zicht hebben verloren wat de meerderheid van de niet-rokers onder hun kiezers wensen. Hoog tijd voor de politieke partijen om eindelijk eens echt in actie te komen. Voor hun niet-rokende kiezers hoeven ze niet bang te zijn, die willen wel. Er is meer dan voldoende draagvlak bij alle kiezers van welke partij dan ook voor het nemen van maatregelen die er echt toe doen. Daarmee is de laatste smoes om effectieve maatregelen nog langer uit te stellen definitief van tafel.

Journalist Maarten Veeger schreef mede naar aanleiding van dit onderzoek het opiniestuk 'Tijd voor de Genadeklap' op de website van RTL Z.

Hieronder vindt u de onderzoeksresultaten in handige grafieken – de volledige dataset vindt u hier.

Figuur 1: Overheid moet tabaksaccijns verhogen om roken onder jongeren tegen te gaan?
De meerderheid van de kiezers zijn voorstander van het verhogen van de tabaksaccijns om roken onder jongeren tegen te gaan; alleen onder PVV-kiezers is er geen meerderheid, maar zelfs onder PVV-stemmers is het aantal voorstemmers bijna even groot als het aantal tegenstemmers.

Figuur 2: Verkoop tabak alleen in tabakszaken?
De meerderheid van de kiezers van alle partijen zijn voorstander van verkoop van tabak alleen in tabakszaken.

Figuur 3: Antitabaksparagraaf in verkiezingsprogramma van voorkeurspartij?
Met uitzondering van kiezers van de PVV bestaat onder de kiezers van alle partijen het grootste deel uit voorstanders.

Update: Het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde berichtte op 1 augustus 2016 over bovenstaand onderzoek van Maurice de Hond in opdracht van Stichting Rookpreventie Jeugd. Het nieuwsbericht is hier te downloaden.