De tabakslobby mag niet meer praten met politici en ambtenaren, maar weet naar eigen zeggen nog steeds manieren te vinden om de wet te ontduiken, zo bleek uit een aflevering van het televisieprogramma 'Haagse Lobby'. Demissionair staatssecretaris Van Rijn (VWS) geeft toe dat de belangen van de industrie nog steeds worden meegewogen.

Door de webredactie

“Het is steeds lastiger om politici te spreken. Maar er zijn ook andere wegen die naar Rome leiden, zo gebruiken wij de andere geijkte public-affairsinstrumenten: een e-mail, meedoen aan internetconsultaties. Wij hebben onze legitieme belangen en wij weten ons spel te blijven spelen.” Aldus Arnoud Ongerboer de Visser, directeur Corporate Affairs & Communications bij Japan Tobacco International (JTI) donderdag 12 oktober in het programma ‘Haagse Lobby’ op NPO2. In het programma onderzoekt presentator Rick Nieman de werking van de tabakslobby en de anti-tabakslobby. Nieman stelt dat die laatste inmiddels de overhand heeft in Den Haag, vooral doordat na de rechtszaak die Stichting Rookpreventie Jeugd in 2015 aanspande tegen de Staat de deuren voor de tabakslobbyisten zo goed als gesloten zijn.

Digitale schandpaal

TabakNee werd in 2013 in het leven geroepen precies met het doel om de tabakslobby en iedereen die daar meewerkt aan ‘de digitale schandpaal te nagelen’, zoals het in ‘Haagse Lobby’ wordt verwoord. TabakNee maakt inzichtelijk hoe de tabakslobby te werk gaat en wie zich voor het karretje van die lobby laat spannen. Zo bracht de site aan het licht dat (oud-)politici als Elco Brinkman, Hans Hillen en Jan Kamminga maar ook de moeder van PvdA-leider Lodewijk Asscher, Irene Asscher-Vonk als commissaris of adviseur verbonden zijn aan tabaksfirma’s. Ook topfiguren van de tabaksindustrie en gedelegeerde lobbyisten als voormalig directeur van VNO-NCW Niek Jan van Kesteren zijn door de site geportretteerd.
Dat gaat deze ‘vrienden’ van de tabaksindustrie niet in de koude kleren zitten. Ongerboer de Visser beweert zelfs dat mensen die hij persoonlijk kent, bedreigd zijn nadat ze op TabakNee waren geportretteerd. Enig bewijs voor zijn bewering geeft hij niet.

Hoor en wederhoor

Bij het maken van die portretten gaat de redactie zorgvuldig te werk. Iedereen wordt vóór publicatie benaderd, zoals longarts Wanda de Kanter, voorzitter van Stichting Rookpreventie Jeugd en één van de initiatiefnemers van TabakNee in ‘Haagse Lobby’ ook vertelde. Dat de meesten niet reageren is hun eigen keus. De betrokkenen hebben natuurlijk de keus om van baan te veranderen of zo’n commissariaat niet te accepteren, stelt De Kanter. “Je hoopt uiteindelijk dat nieuwe politici het niet in hun hoofd halen om ook weer bij Philip Morris en British American Tobacco commissaris te gaan worden. Het gaat allemaal om het criminaliseren van de tabaksindustrie. Het is geen normaal product. Het is geen olie, of suiker, of snoep, of alcohol. Het is een product dat twee van zijn drie gebruikers doodt.”

Felle lobby

Van beide kanten gaat het er fel aan toe in deze discussie, zegt aftredend staatssecretaris Van Rijn (VWS) in het programma, die daarbij opmerkelijk spreekt van ‘de lobby van de anti-tabaksindustrie’. “Je ziet dat de tabaksindustrie grote bedragen uitgeeft om te lobbyen. Maar je ziet ook een hele sterke lobby van de anti-tabaksindustrie, om het zo maar te zeggen. En wij zitten daar tussenin.”

Van Rijn beaamt dat tabakslobbyisten geen invloed meer mogen uitoefenen op beleidsontwikkeling. Er mogen alleen contacten zijn over de technische uitvoering van beleidsmaatregelen. Maar op de vraag of de industrie toch nog manieren weet te vinden om de beleidsmakers op het ministerie te beïnvloeden, geeft Van Rijn met zoveel woorden toe dat dat nog gebeurt. “Wat je ziet, wanneer het bijvoorbeeld gaat over ‘wat is nou het effect van roken en niet-roken’ dan zie je rapporten van twee kanten. Dan zie je rapporten van de ene kant die zegt: Als je alle kosten en baten op een rij zet, dan kost roken de samenleving heel veel. Ik denk dat de tabaksindustrie zal zeggen: Er zijn ook cijfers waaruit blijkt dat dat niet het geval is, of dat je er anders naar moet kijken. Wij zijn ervoor om de feiten heel goed te bekijken en te wegen en dan te zeggen: Dit is het beleid.’

Tweede Kamer

Ministeries worden nu dus per mail bestookt. Als het goed is maken de ministeries daar melding van op de website die hiervoor in 2016 door de overheid is ingericht, zodat in ieder geval transparant is welke pogingen door de industrie worden ondernomen. TabakNee houdt deze website in de gaten en rapporteert er regelmatig over in de serie 'De Transparantiefiles'.

Maar ook Tweede Kamerleden worden benaderd door de tabaksindustrie. In het programma vertelt Nine Kooiman van de SP daarover. Zodra bekend was dat zij de nieuwe woordvoerder is op het tabaksdossier, kreeg ze van alle kanten e-mails. “Je wordt direct benaderd: wij hebben een leuk idee, kom praten, kom op werkbezoek”, vertelt Kooiman. “Ze mogen niet actief op zoek gaan, maar dat doen ze dus wel, eigenlijk een beetje verstopt. Met name fabrikanten als Philip Morris; ik hoef maar iets te zeggen over een e-sigaret die ze aan het ontwikkelen zijn en ik krijg mailtjes: ‘zo schadelijk is het niet’, ‘komt u anders eens langs’. Het is altijd heel vriendelijk. Een beetje een wolf in schaapskleren en daar moet je op bedacht zijn.”

Tabakswinkeliers

Nieman noemt in het programma ook de rol van ‘vrienden’ van de tabaksindustrie – zoals VNO-NCW, het Centraal Bureau Levensmiddelenhandel (CBL), BOVAG, de tankstations – en spreekt daarover met Jos Zuijdwijk van de branchevereniging van tabakswinkeliers NSO. Zuidwijk ontkent dat zijn organisatie wordt gefinancierd door de tabaksindustrie voor de lobby. Al in 2014 heeft TabakNee in de serie 'Postbus 262 - Het tabakssyndicaat en de kleine winkelier' laten zien dat dat toch wat anders ligt.

Zuijdwijk doet ook nog een andere opmerkelijke uitspraak. “Ik vind het volkomen terecht dat er een anti-lobby bestaat tegen een product dat niet goed is voor je gezondheid”, zegt hij. “Op zich heb ik diepe bewondering voor ze. Dat tabak een slecht product is en dat tabak op termijn de wereld uit gaat, wat mij betreft prima. Maar blijf met je fikken van mijn winkeliers af. Geef die ondernemers die nog steeds voor 50% afhankelijk zijn van de tabak de kans om hun functie in de buurt te kunnen vervullen.”

De voorman van de winkeliers zal zich gesteund voelen door de peiling die Maurice de Hond op verzoek van TabakNee hield en waaruit blijkt dat twee derde van de Nederlandse bevolking wil dat tabak uitsluitend nog in tabaksspeciaalzaken wordt verkocht en dus uit de supermarkten zou moeten verdwijnen. Dat moet Zuidwijk als muziek in de oren klinken.