Vandaag kwamen de antwoorden van staatssecretaris Martin van Rijn (Volksgezondheid) op Kamervragen van de SP over de mogelijk illegale ID-scanners die worden ingezet als hulpmiddel om de leeftijd te controleren. Op grond van een recente uitspraak van de Autoriteit Persoonsgegevens zijn deze niet toegestaan. Maar de staatssecretaris verwijst naar de Autoriteit Persoonsgegevens die zelf bepaalt of zij gaat onderzoeken en handhaven.
Door de webredactie

'Inzet ID-scanners bij leeftijdscontrole in strijd met Wet bescherming persoonsgegevens'. Zo luidde de kop van een nieuwsbericht op TabakNee van 11 januari. De SP stelde Kamervragen, omdat blijkt dat duizenden kassa's in Nederland uitgerust zijn met ID-scanners voor leeftijdscontrole bij de verkoop van tabak of alcohol. Maar deze apparaten mogen niet worden ingezet om de leeftijd te checken, zo blijkt uit een recente publicatie van de Autoriteit Persoonsgegevens.

De Autoriteit Persoonsgegevens stelt letterlijk: 'Voor de naleving van de leeftijdsverificatie is het gerechtvaardigd dat bij twijfel over de leeftijd om een identiteitsdocument wordt gevraagd. Indien het laten tonen van een identiteitsdocument volstaat, zoals bij een leeftijdscontrole, is het overnemen van gegevens van het identiteitsdocument of het kopiëren, scannen of uitlezen ervan niet toegestaan. Het is immers niet noodzakelijk om persoonsgegevens te noteren of daarvan een scan te maken.'

Vandaag heeft de staatssecretaris antwoord op de Kamervragen gegeven. Van Rijn stelt dat de Autoriteit Persoonsgegevens hem gemeld heeft 'dat het niet zo is dat alle ID-scanners automatisch in strijd zijn met de Wet bescherming persoonsgegevens. Van belang is welke gegevens worden gescand en hoe de scanner wordt toegepast. Eventuele strijdigheid met de wet hangt dus af van de omstandigheden van het geval'.

Op de vraag of Van Rijn ervan op de hoogte was dat de inzet van ID-scanners in strijd is met de Wet bescherming persoongegevens antwoordt hij: 'Wat ik over deze systemen weet, heb ik u gemeld en staat in het Trimbos rapport 'Leeftijdsverificatie in het vizier' dat ik uw Kamer 3 juli 2014 gestuurd heb. Hierin werd gesteld dat nog onduidelijk was of de verwerking van gegevens bij deze apparaten is toegestaan volgens de Wet bescherming persoonsgegevens (Wbp). [...] Voor mij is van belang dat verkooppunten de leeftijdsgrens naleven. Hoe zij dat doen laat ik aan hen. Natuurlijk dienen zij daarbij de geldende wet- en regelgeving in acht te nemen. De Autoriteit Persoonsgegevens ziet hier op toe.'

Op de vraag of er actie wordt ondernomen om te constateren en te handhaven op de inzet van ID-scanners bij de leeftijdscontrole, antwoordt Van Rijn dat hij daar niet over gaat en dat het aan de Autoriteit Persoonsgegevens is of zij dit verder gaat onderzoeken c.q. handhaven: 'Zij bepaalt zelf waarnaar zij onderzoek doet en/of zij ergens optreedt. Zij beslist ook zelf over de prioriteitsstelling in onderzoek en handhaving.'

Om de letterlijke vragen en antwoorden te lezen, klik hier.

REACTIE MR. K. HOLLEMANS

Mr. K. Hollemans heeft de zaak nauwlettend gevolgd. Hier is Hollemans' reactie op de antwoorden van Van Rijn die hij in een brief naar de SP en de Stichting Rookpreventie Jeugd heeft gestuurd:

'De reactie op deze Kamervragen is absurd, om een paar redenen.

1.

Het recht op eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer is neergelegd in artikel 10 van de Grondwet. De persoonlijke levenssfeer omvat onder meer het huis, de briefwisseling, de communicatie via telefoon, telegraaf en andere besloten middelen van communicatie, het recht om in besloten situaties niet te worden bespied of afgeluisterd, het recht op zorgvuldige behandeling van persoonlijke gegevens, en het recht op eerbiediging van het innerlijk leven en van de lichamelijke integriteit. De kern van het recht op eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer of privacy is de bescherming van het recht op persoonlijke vrijheid en individuele autonomie, zowel in relatie tot de overheid als in relatie tot de rechten en vrijheden van anderen. Uit wetgeving en jurisprudentie blijkt verder dat het grondrecht op privacy horizontale werking heeft, derhalve niet alleen de verhouding overheid-burger normeert, maar tevens doorwerkt in (rechts)betrekkingen tussen burgers onderling. De overheid heeft als opdracht om grondwettelijk gegarandeerde rechten en vrijheden van burgers te beschermen. Het recht op eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer wordt tevens gewaarborgd door internationale verdragen, waaronder artikel 8 van het EVRM. Dit artikel omvat een (regelings)plicht van de verdragsstaat, gericht op actieve en doeltreffende bescherming van de burger in zijn persoonlijke levenssfeer.

Op grond van het bovenstaande zou je toch op z'n minst verwachten dat de Autoriteit Persoonsgegevens onderzoek doet naar de inzet van deze ID-scanners bij leeftijdscontrole. Maar in de antwoorden op de Kamervragen wordt slechts in algemene zin aangegeven dat de Autoriteit Persoonsgegevens "krachtens de EU-privacyrichtlijn en de Wet bescherming persoonsgegevens (Wbp) de onafhankelijke toezichthouder is op de Wbp. Zij bepaalt zelf waarnaar zij onderzoek doet en/of zij ergens optreedt. Zij beslist ook zelf over de prioriteitsstelling in onderzoek en handhaving." Het blijft onduidelijk wat de Autoriteit Persoonsgegevens in dit geval gaat doen.

2.

Uit de antwoorden op de Kamervragen is het volgens de Autoriteit Persoonsgegevens "niet zo dat alle ID-scanners automatisch in strijd zijn met de Wet bescherming persoonsgegevens. Van belang is welke gegevens worden gescand en hoe de scanner wordt toegepast. Eventuele strijdigheid met de wet hangt dus af van de omstandigheden van het geval."

Dat antwoord is in strijd met hetgeen dezelfde Autoriteit Persoonsgegevens nog geen half jaar geleden aangaf ten aanzien van de inzet van ID-scanners bij leeftijdscontrole. "Indien het laten tonen van een identiteitsdocument volstaat, zoals bij een leeftijdscontrole, is het overnemen van gegevens van het identiteitsdocument of het kopiëren, scannen of uitlezen ervan niet toegestaan. Het is immers niet noodzakelijk om persoonsgegevens te noteren of daarvan een scan te maken", aldus de Autoriteit Persoonsgegevens. Het is volstrekt onduidelijk waar deze verandering van inzicht ineens vandaan komt. Er wordt ook verder niet op ingegaan in de antwoorden op de Kamervragen.

Daarnaast doet de Autoriteit Persoonsgegevens het voorkomen alsof ieder geval op zich moet worden beoordeeld. Daarbij gaat zij volledig voorbij aan het feit dat ID-scanners centraal worden ingekocht door supermarktketens en door brancheverenigingen, zoals de NSO. Er is helemaal geen sprake van individuele gevallen. Als een supermarktketen 2000 ID-scanners koopt, dan volstaat 1 controle, omdat bij alle winkels dezelfde ID-scanners worden ingezet, die op dezelfde manier gekoppeld zijn aan het centrale kassasysteem.

Bovendien is het ministerie van VWS volledig op de hoogte van de inspanningen van de supermarktketens en kan zij deze informatie gemakkelijk delen met de Autoriteit Persoonsgegevens. Sinds maart 2014 beschikt het ministerie van VWS namelijk over gedetailleerde informatie over de inzet van ID-scanners door verschillende supermarktketens, zo is begin 2015 aangetoond door TabakNee. Zie dit artikel. Staatssecretaris Van Rijn heeft dit in antwoorden op eerdere Kamervragen bevestigd, zie dit artikel.

In plaats van de zaak grondig aan te pakken, de benodigde informatie beschikbaar te stellen en de Autoriteit Persoonsgegevens te vragen een onderzoek in te stellen, wekt staatssecretaris Van Rijn met deze antwoorden vooral de indruk dat hij het er liever bij laat zitten. Dat is niet het gedrag wat je zou mogen verwachten van een overheid, die op grond van het EVRM de plicht heeft de burger actief en doeltreffend te beschermen in zijn persoonlijke levenssfeer. Dit hele verhaal vertoont veel raakvlakken met de verplichtingen die voortvloeien uit het FCTC-verdrag. Ook toen kwam het ministerie van VWS pas in beweging nadat ze daartoe werd gedwongen door de Stichting Rookpreventie Jeugd.

met vriendelijke groet,

mr. K. Hollemans
KH Legal Advice
www.khla.nl