Onlangs beantwoordde staatssecretaris Van Rijn Kamervragen van Renske Leijten (SP) en Joël Voordewind (CU). De vragen gingen over het naleven van de leeftijdsgrens van 18 jaar bij tabak- en alcoholverkoop. Van Rijn informeerde de Kamer onjuist, zo blijkt uit onderzoek van TabakNee.
Door de webredactie

Het ministerie van Volksgezondheid heeft onder minister Schippers en staatssecretaris Van Rijn onderzoek laten doen naar de naleving van de leeftijdsgrens (eerst naar alcoholverkoop en later ook naar tabaksverkoop), en die blijkt zeer tegen te vallen: het is makkelijk voor een jongere onder de 18 om aan tabak of alcohol te komen. Het ministerie vond en vindt dat dit beter moet.

Ondertussen beloven de verkopers en hun brancheorganisaties beterschap. Velen van hen zetten daar een hulpmiddel voor in dat ID-Reader heet (een klant haalt zijn ID-kaart door een apparaatje dat aan de hand van de vermelde leeftijd berekent of iemand 18-plus is. Soms wordt dit ook ID-scanner, ID-checker of ID-Swiper genoemd). Uit het in juli 2014 gepresenteerde onderzoek Leeftijdsverificatie in het Vizier van het Trimbos-Instituut blijkt dat deze methode niet effectief is. Jongeren kunnen daardoor alsnog makkelijk aan tabak komen.

De ID-Reader is een zogenaamd leeftijdsverificatiesysteem. Er is de laatste tijd veel over deze systemen te doen geweest. De Autoriteit Consument en Markt is in april een onderzoek gestart naar mogelijke sabotage van de supermarkten voor het inzetten van een systeem dat wél effectief is en waar niet mee te frauderen valt. Zij zouden vanuit hun belangenvereniging CBL (Centraal Bureau Levensmiddelenhandel) een kartel vormen tegen de invoering van dit effectieve systeem. Dit onderzoek loopt nog steeds.

Kamervragen

Kamerleden Renske Leijten (SP) en Joël Voordewind (CU) stelden onlangs Kamervragen aan staatssecretaris Van Rijn over deze leeftijdsverificatiesystemen. De eerste vraag was: "Bent u bekend met het feit dat het Centraal Bureau Levensmiddelenhandel (CBL) al vanaf 2012 aanstuurt op de inzet van ID-scanners bij de verkoop van alcoholhoudende dranken in supermarkten?" Daarbij vermeldden de Kamerleden een bron: op de website ID-readers.nl werd melding gemaakt van een actie op 18 juni 2012 van supermarktenkoepel CBL die aankondigde deze ID-Readers in te gaan zetten.

De staatssecretaris antwoordde 14 januari op deze vraag: "Nee."

Uit onderzoek van TabakNee blijkt dat de staatssecretaris daarmee verkeerde informatie aan de Kamer heeft verstrekt. Van Rijn had namelijk volmondig "ja" moeten zeggen op deze vraag: zijn ambtenaren waren op de hoogte en daarmee zou hijzelf ook op de hoogte moeten zijn geweest.

Dat zit zó: al op 28 oktober 2011 stuurde de directeur van het CBL een brief aan Marjolijn Sonnema, destijds directeur Gezondheidsbescherming en Preventie bij het ministerie van Volksgezondheid. Zij was een van Van Rijns hoogste ambtenaren. Sonnema had, nadat ze met het CBL overleg had gevoerd over de naleving van de leeftijdsgrens, gevraagd met een overzicht te komen van de maatregelen die ze al hadden genomen en nog gingen nemen om de naleving te verbeteren. De brief die het CBL daarop stuurde, is vrijgegeven na een beroep op de Wet openbaarheid van bestuur (Wob).

In de brief schrijft het CBL dat er in een expertgroep is gesproken over het opstarten van een aantal pilots met technieken om die naleving te verbeteren. "De ID-Reader is genoemd, die het naleven van de leeftijdsgrens vergemakkelijken. Hier was veel animo voor, dus wij gaan binnenkort met de werkgroep aan de slag om te bepalen welke middelen worden ingezet, hoeveel supermarkten meedoen, in welke regio's dit plaats zal vinden, etc."

Sticker op de kassa

Op 7 maart 2012 was er een Algemeen Overleg tussen minister Schippers en de woordvoerders van de verschillende partijen die in de Vaste commissie voor Volksgezondheid, Welzijn en Sport zitten. Het verslag van dit overleg is openbaar.

Op de vraag wat de detailhandel doet om de naleving van de leeftijdsgrens te verbeteren, zei Schippers dat er uitgebreide gesprekken zijn gevoerd met verschillende belangenorganisaties, waaronder het CBL. De supermarktenvertegenwoordiger had duidelijk gemaakt dat ze zeer veel doen om te voorkomen dat de leeftijdsgrens werd overtreden, zoals het voorlichten van hun personeel en een sticker op de kassa die waarschuwt voor verkoop aan jongeren onder de 18. Schippers: "Onlangs is het Centraal Bureau Levensmiddelenhandel begonnen met een proef met ID-swipes. Ik weet overigens niet of deze benaming de toets van de voorzitter kan doorstaan. Laat ik zeggen: met systemen die de ID-kaart lezen."

Heeft het CBL na die proef de ineffectieve ID-Readers inderdaad ingezet? Op 24 maart 2014 is er een bijeenkomst geweest op het ministerie van Volksgezondheid dat 'CBL-directeurenoverleg' heet. De directeuren van allerhande supermarktketens en ook (de toenmalige) Directeur-Generaal Volksgezondheid Paul Huijts en de eerder genoemde Marjolein Sonnema waren aanwezig. Het overleg vond plaats omdat het ministerie nog altijd ontevreden was met de uitkomst van het nalevingsonderzoek onder de supermarkten. De brief is ook dankzij een Wob-verzoek openbaar gemaakt, al is een groot gedeelte zwart gemaakt. TabakNee heeft echter inzage gekregen in het volledige verslag van deze bijeenkomst.

Bij aanvang van dat overleg is er geïnventariseerd wat supermarkten hadden gedaan. De supermarktdirecteuren noemden vrijwel allemaal de ID-Reader die ze of al hadden geplaatst, of in bestelling hadden. Het gaat opgeteld om een paar duizend readers. Ook zeiden de supermarkten volgens het verslag "dat de naleving nog flink verbeterd moet worden, waarbij de verwachting is dat de volgende meting die CBL gaat houden betere cijfers zal laten zien, met name door de aanschaf van ID-checkers of andere systemen."

Voor de tweede keer

Daarmee is aangetoond dat de hoogste ambtenaren van Volksgezondheid wel degelijk wisten dat het CBL inzette op de ID-Reader. Met Van Rijns ontkennende antwoord van 14 januari op de Kamervraag van Leijten en Voordewind, zet de staatssecretaris voor de tweede keer in zeer korte tijd de Kamer op het verkeerde been. Donderdag 22 januari ging hij ook in de fout tijdens een Kamerdebat over de Tabakswet, zie dit eerdere artikel op deze site. 

Inmiddels hebben de Kamerleden van de Vaste commissie voor Volksgezondheid, Welzijn en Sport (onder leiding van Leijten), mede door de berichtgeving op TabakNee, de staatssecretaris verzocht een brief te versturen waarin hij de situatie uitlegt. Het is nog onduidelijk wanneer hij daarop zal antwoorden.

Meer lezen? TabakNee deed onlangs een onderzoek naar Bureau Nuchter, een onderzoeksbureau dat voor het ministerie van Volksgezondheid onderzoek mag doen naar de naleving van de leeftijdsgrens. Dit bureau heeft de schijn van belangenverstrengeling tegen zich en kan daardoor geen onafhankelijk onderzoek doen. Lees het stuk hier.