Nieuwe cijfers van het CBS laten de duidelijke relatie zien tussen sociaaleconomisch status en rookgedrag. Onder laagstopgeleiden rookt 24 procent dagelijks, tegen 4 procent van de hoogstopgeleiden. Verder in Kort binnenlands nieuws: Karremans maant EC in actie te komen tegen vapes / Algeheel rookverbod Mesdag-kliniek houdt stand.

Door de webredactie

In 2024 rookte 18,2 procent van de volwassenen in Nederland. Dat is een lichte daling ten opzichte van 2023, toen dat percentage op 19 procent uitkwam. Dit zijn echter gemiddelden, terwijl er grote verschillen zijn als gekeken wordt naar onderwijsniveau en inkomen. Dat blijkt uit de Gezondheidsenquête/Leefstijlmonitor 2024 die het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) samenstelt in samenwerking met het RIVM, het Trimbos-instituut en Pharos.

In de enquête wordt iedereen van 18 jaar en ouder die de vraag ‘Rookt u wel eens?’ bevestigend beantwoordt tot de rokers gerekend. Bij de vraag wordt vermeld dat e-sigaretten en verhitte tabak hierbij buiten beschouwing blijven. Onder mensen met basisonderwijs, vmbo of mbo1 ligt dat percentage op 21,5 procent, onder mensen met een havo-, vwo- of mbo2-4-diploma rookte 20,6 procent en onder mensen met een hbo- en wo-opleiding was dat 12,6 procent. Ook het inkomen maakt verschil: in de 20 procent met het laagste inkomen rookte 24,9 procent, tegen 13,5 procent in de 20 procent met het hoogste inkomen.

Het CBS constateert dat ondanks de daling van het aantal rokers van 25,7 procent in 2014 naar 18,2 procent tien jaar later, de doelstelling van minder dan 5 procent rokers in 2040 nog ver weg is. In de enquête wordt ook gekeken naar overmatig alcoholgebruik en overgewicht. De doelen voor alcoholgebruik komen wel in zicht, constateert het CBS, maar overgewicht stagneert al jaren rond de 50 procent.

Extra onderzoek naar gezondheidskloof
Bij deze editie van de Gezondheidsenquête/Leefstijlmonitor heeft het CBS extra onderzoek gedaan naar de gezondheidskloof die bestaat tussen mensen met een lage en een hoge sociaaleconomische status (SES). Daarvoor zijn de cijfers van de monitor van 2023 en 2024 gebruikt om een grotere dataset te krijgen. Voor roken is daarbij gekeken naar volwassenen van 25 jaar en ouder die dagelijks roken. De verschillen zijn groot. In de groep 25-plussers met alleen basisonderwijs komt het aantal dagelijkse rokers op 24 procent, bij de groep met een bachelor (hbo en wo) is dat 7 procent en bij degenen met een master-diploma is dat 4 procent. Het CBS stelde vast dat deze percentages nauwelijks veranderen als een correctie wordt toegepast op andere kenmerken, zoals geslacht, leeftijd, herkomst en huishoudsamenstelling. Met andere woorden: opleiding is een van de belangrijkste determinanten voor rookgedrag.

Karremans maant EC in actie te komen tegen vapes

In een brief aan Eurocommissaris Olivér Várhelyi (Gezondheid) roept staatssecretaris Vincent Karremans (Jeugd, Sport en Preventie, VVD) de Europese Commissie op om de EU-wetgeving voor vapes en andere nicotineproducten fors aan te scherpen. De brief is volgens een persbericht van VWS medeondertekend door elf andere lidstaten en werd al aangekondigd in het actieplan om het vapen tegen te gaan, dat Karremans eerder deze maand presenteerde. De staatssecretaris dringt in de brief aan op een snelle herziening van de Tabaksproductenrichtlijn. Hij vraagt de Commissie om de smaakjes in vapes in de hele EU aan banden te leggen, net als de onlineverkoop van vapes tussen EU-landen. Ook moeten alle e-sigaretten op de Europese markt neutraal worden verpakt en moet de Commissie in actie komen tegen de verkoop en marketing van vapes via socialmediaplatforms. De landen die de brief medeondertekenden zijn Finland, Estland, Litouwen, Letland, Luxemburg, België, Frankrijk, Spanje, Ierland, Slovenië en Malta.

Algeheel rookverbod Mesdag-kliniek houdt stand

Roken is geen grondrecht maar een hardnekkige verslaving. Voor zover roken gezien kan worden als invulling van een recht op zelfbeschikking, wordt dit recht begrensd door de grondrechten van anderen, in het bijzonder het recht op de onaantastbaarheid van het lichaam. Dat oordeelde de Beroepscommissie van de Raad voor Strafrechttoepassing en Jeugdbescherming (RSJ) naar aanleiding van een algeheel rookverbod dat sinds 15 april 2024 geldt in tbs-kliniek Mesdag in Groningen. Het rookverbod houdt in dat roken is verboden binnen de instelling, buiten op het terrein van de instelling en tijdens begeleid verlof buiten het terrein van de instelling.

Verpleegden in de kliniek hadden bezwaar aangetekend tegen het rookverbod, dat voor hen neerkomt op verplicht stoppen met roken. Een beklagcommissie gaf ze gelijk, omdat het verbod in strijd werd geacht met hogere wet- en regelgeving en kan worden aangemerkt als een ernstige inbreuk op de persoonlijke levenssfeer en het zelfbeschikkingsrecht. Maar de Beroepscommissie oordeelt nu dat aan het recht van niet-rokende patiënten en werknemers op onaantastbaarheid van hun lichaam, en daarmee het recht op een gezonde leef- en werkomgeving, een zwaarder gewicht moet worden gegeven.