Tabaksboeren in Malawi en ook het land zelf zitten in de tang van de tabaksindustrie. Terwijl de industrie het doet voorkomen alsof ze de boeren helpt om ook voedsel te gaan verbouwen, zijn de voorwaarden zo dat ze er niets mee opschieten.

Door de webredactie

De tabaksindustrie maakt al jaren mooie sier met steunprogramma’s die boeren in Malawi zouden moeten helpen ook andere teelten, zoals voedselgewassen, te kunnen gaan verbouwen. Maar uit een recent rapport van Sustainable Development Initiative (SDI) en de tabakswaakhond STOP blijkt dat die programma’s absoluut niet werken en vaak zelfs contraproductief zijn. Boeren worden hierdoor nog afhankelijker van de tabaksteelt.

Malawi is een van de armste landen ter wereld. Tegelijkertijd is het een van de tien grootste tabaksproducenten ter wereld. Tabak is voor Malawi het belangrijkste exportproduct en daarmee een belangrijke bron van inkomsten. Maar het is ook een kwetsbare bron omdat –behalve in China – wereldwijd het gebruik van tabak al jaren daalt. Voor kleine tabaksboeren in Malawi, die samen verantwoordelijk zijn voor 95 procent van de productie maar daar nu al nauwelijks van kunnen rondkomen, zal het dan ook steeds moeilijker worden om met de verbouw van tabak een menswaardig bestaan te realiseren.

Meer divers, minder afhankelijk

De Malawische overheid beseft dit ook en wil de boeren, en het land als geheel, minder afhankelijk maken van de tabaksteelt. Met allerlei maatregelen probeert zij daarom de boeren te stimuleren tot een meer diverse teelt van onder andere voedselgewassen als sojabonen, pinda’s en maïs. Zeer belangrijk voor een land waar een groot deel van de bevolking chronisch hongerlijdt en oogsten vaak mislukken door droogte of overstromingen.

Zelfs de tabaksindustrie lijkt het probleem van eenzijdige afhankelijkheid te onderkennen en er iets aan te willen doen. Ze verstrekt daarom leningen en zaden, meststoffen en pesticiden waarmee de boeren ook andere gewassen kunnen gaan verbouwen. Ze claimt daarmee nadrukkelijk de boeren te helpen. Deze zouden beter in hun levensonderhoud moeten kunnen voorzien door een tweede stroom van inkomsten.

De tabaksindustrie bepaalt

Die hulp gaat echter wel geheel op de voorwaarden van de tabaksindustrie, zo blijkt uit de verhalen van boeren en sleutelinformanten met connecties in de tabaksindustrie die door SDI werden geïnterviewd. Zo kunnen boeren niet geheel overschakelen op andere gewassen, maar moeten ze een deel van hun grond met tabak blijven verbouwen. Het gaat dan om contractteelt waarbij de boeren de oogst moeten leveren aan grote inkoopbedrijven van tabaksbladeren. Die inkoopbedrijven bepalen daarbij niet alleen de prijs van de ruwe tabaksbladeren, zij nemen ook maar een beperkte hoeveelheid bladeren af. Net genoeg voor de boeren om hun leningen te kunnen afbetalen, maar te weinig om fatsoenlijk in hun levensonderhoud te kunnen voorzien.

Geen infrastructuur voor alternatieve gewassen

Bijkomend probleem voor boeren die naast tabak ook andere gewassen gaan verbouwen is dat er in Malawi nauwelijks een infrastructuur bestaat om dat te ontwikkelen tot een levensvatbare economische activiteit. Er is geen markt, er zijn geen centra voor informatie en kennisontwikkeling, geen organisaties die de boeren ondersteunen. Terwijl dat er voor tabak allemaal wel is. Er wordt ook niet geïnvesteerd in dat soort zaken, ook niet door tabaksbedrijven als Philip Morris International (PMI). PMI’s mantelorganisatie Global Action to End Smoking (GAES) – voorheen Foundation for a Smoke-Free World (FSFW) – stelt weliswaar in allerlei video’s en persconferenties miljoenen te doneren om de boeren te helpen, maar dat geld komt vooral terecht bij universiteiten en grote organisaties. Daar wordt het besteed aan onder andere research, technologie en beleidsanalyse.

Oppoetsen van het imago van de tabaksindustrie

De boeren daarentegen, die gebaat zouden zijn bij directe investeringen zodat ze hun gewassen kunnen diversifiëren en daarmee hun inkomens kunnen verhogen, zien er niets van. Ze zeggen vaak ook helemaal niet te weten dat GAES geld doneert. Die donaties lijken dan ook niet zozeer bedoeld om de boeren te helpen, maar vooral om het imago van de tabaksindustrie op te poetsen. Die krijgt terecht veel kritiek, want hoe schandalig is het dat in een land waar chronische hongersnood heerst, de landbouw grotendeels is gericht op het telen van tabak? Een teelt waarbij de boeren bovendien moeten sappelen voor een zeer karig inkomen, en de grote winsten terechtkomen bij de tabaksindustrie in Europa en de Verenigde Staten.

Met handen gebonden

De Malawische overheid heeft het ondertussen allemaal laten gebeuren. Zij onderhoudt nauwe banden met de tabaksindustrie en heeft het toegestaan dat die de hele productieketen in handen kreeg. Tegelijkertijd is het voor die overheid ook op eieren lopen, want Malawi is dermate afhankelijk van tabak dat zij het zich niet kan permitteren om al te zeer tegen de belangen van de tabaksindustrie in te gaan. Als het overheidsbeleid ze niet bevalt kunnen ze immers zomaar verkassen naar een ander land in de regio. Malawi heeft de tabaksindustrie harder nodig dan omgekeerd.

Op weg naar betere opties voor boeren

Toch pleit het rapport voor steviger maatregelen van de overheid, als zij tenminste de boeren werkelijk wil helpen. Om te beginnen zal de rol van de tabaksindustrie in de diversificatie moeten worden beperkt, zoals ook staat beschreven in WHO-FCTC-verdrag. De verantwoordelijke ministeries zullen het voortouw moeten nemen in het bieden van betere opties voor boeren en er zal geld moeten worden gestoken in de ontwikkeling van een levensvatbare markt voor de alternatieve gewassen. Malawi hoeft daarvoor niet zelf het wiel uit te vinden, maar kan gebruikmaken van ervaringen in landen als Kenia. Daar helpt een door de WHO, World Food Programme en United Nations geleid programma meer dan 2.000 boeren om over te stappen van tabak op peulvruchten, een teelt waar alle Kenianen wat aan hebben.