De Belgische kankerspecialist Filip Lardon spreekt zich in zijn nieuwe boek Twee doden per uur uit voor een generatiegebonden verkoopverbod van nicotineproducten. ‘Wat kun je erop tegen hebben dat we nieuwe generaties weghouden van zo’n verslavend en dodelijk product?’, vraagt hij tegenstanders.

Door de webredactie

“Als we het menen met onze ambitie om in de toekomst alleen nog rookvrije generaties groot te brengen, dan moeten we weg van de platgetreden paden. Dan moeten we lef tonen en iets doen wat we nog nooit eerder hebben gedaan. (...) In mijn ideale wereld heeft roken helemaal géén toekomst.” In zijn boek met de niet mis te verstane titel Twee doden per uur roept de Belgische kankerspecialist Filip Lardon, verbonden aan de Universiteit Antwerpen, overheden op om nu eindelijk eens serieus werk te gaan maken van de rookvrije generatie.

Als lichtend voorbeeld verwijst hij daarbij naar het wetsvoorstel van de Britse overheid, dat erop neerkomt dat de huidige generatie rokers en vapers met rust wordt gelaten, maar dat vanaf 2027 de minimumleeftijd waarop je tabak mag kopen elk jaar een jaar opschuift. Zo zal iedereen die nu 15 jaar is of jonger, dus geboren vanaf 1 januari 2009, ook op volwassen leeftijd geen tabaksproducten meer kunnen kopen. In de praktijk betekent het dat vanaf 2029 iedereen jonger dan 20 jaar geen tabaksproducten meer kan kopen, in 2049 geldt dit voor iedereen jonger dan 40 jaar en in 2069 voor iedereen jonger dan 60 jaar. Op die manier zal roken langzaam uit de samenleving verdwijnen, zo is de idee. Een vergelijkbaar voorstel zal in Nederland op 12 december a.s. op initiatief van Nicotinee ook in de Tweede Kamer worden besproken.

Snel verslaafd

Volgens Lardon is de focus op jongeren essentieel, omdat vrijwel niemand als volwassene nog met roken begint. En hoe jonger, hoe sneller verslaafd. Dat weet helaas ook de tabaksindustrie, die dan ook volop inzet op het zo snel mogelijk verslaafd maken van jongeren, voor de industrie de ideale ‘vervanggeneratie’ voor alle rokers die stoppen of vroegtijdig overlijden. Het strijdtoneel daarvoor is allang niet meer de klassieke sigaret, maar de e-sigaret, in de tabaksmarketing verhullend vape genoemd. Boordevol nicotine, en dus extreem verslavend. Lardon is overigens niet categorisch tegen de e-sigaret, mits die gebruikt wordt op de manier waarvoor hij oorspronkelijk bedoeld was: als middel om verstokte rokers een iets minder schadelijk alternatief te bieden voor hun nicotineverslaving.

Opstapje voor roken

Maar tot zijn afgrijzen ziet hij hoe die functie steeds meer uit beeld is geraakt en hoe de e-sigaret steeds meer een opstapje blijkt voor jongeren om met roken te beginnen. Hij zegt als wetenschapper nog voorzichtig te willen zijn met het leggen van een direct causaal verband tussen vapen en roken, maar hij ziet tegelijkertijd steeds meer bevestiging dat vapen bij jongeren de deur openzet voor roken. Daarvoor houdt hij de tabaksindustrie volledig verantwoordelijk. Willens en wetens voegt die allerlei zoete smaakjes toe aan de e-sigaret, waarmee jongeren worden verleid. Smaakjes als pannenkoek, kauwgom of framboos. “Wat de tabaksindustrie ook beweert, met zulke smaakjes mik je niet meer op volwassen ex-rokers (...) maar mikt [de industrie] schaamteloos op kinderen.”

Veel onwetendheid rond vapes

Bij zijn lezingen over de gevolgen van tabaksgebruik op scholen in België wordt Lardon steeds meer geconfronteerd met de resultaten van de cynische marketing van de vape-industrie. Hij heeft zijn aandacht daarom inmiddels verlegd van klassieke sigaretten naar e-sigaretten. En, omdat de gebruikers van e-sigaretten steeds jonger zijn – soms zelfs maar 8 of 9 jaar oud! – ook van middelbare scholen naar basisscholen. Op die scholen komt hij ook veel onwetendheid tegen, zowel bij leerlingen als bij de ouders. Kinderen die de e-sigaret beschouwen als een gezond tussendoortje omdat hij smaakt naar appel. Of ouders die hun kind een e-sigaret geven voor in bed in plaats van een snoepje, omdat ze hun tanden al hebben gepoetst.

Misleiding en desinformatie

Het imago van onschuldig genotsmiddel, dat de tabaksindustrie rond de e-sigaret heeft weten te creëren, past in een al vele decennia durend patroon van misleiding en desinformatie, zo blijkt uit Lardons boek. Al bij de eerste onderzoeken waarin een verband werd gelegd tussen roken en longkanker ging de tabaksindustrie onmiddellijk in de tegenaanval. Door de resultaten in twijfel te trekken, door advertenties waarin het roken van een bepaald merk juist werd verbonden met gezondheid (‘More doctors smoke Camels than any other cigarette’), door het inzetten van sporthelden als Eddy Merckx en Johan Cruyff, en door het profileren van roken als onderdeel van een rebelse en ‘coole’ levensstijl. En tegenwoordig dus door e-sigaretten neer te zetten als onschuldig alternatief voor de klassieke sigaret, waarbij de industrie zelfs probeert om de term ‘rookvrij’ te kapen door deze te verbinden aan de e-sigaret.

Too little, too late

In Nederland zijn e-sigaretten met smaakjes weliswaar verboden en in België worden vanaf 1 januari 2025 de wegwerp-vapes verboden – die vooral door beginnende gebruikers worden gekocht –, maar het is volgens Filip Lardon allemaal too little, too late. Via het zwarte circuit en via webshops, maar ook via tankstations en nachtwinkels, waar vaak niet op leeftijd wordt gecontroleerd, kunnen ook jonge kinderen vaak alles krijgen wat ze willen.

Een prachtige ambitie

Om het tij te keren is volgens Lardon veel meer nodig dan dit soort verboden of het steeds verder verhogen van de prijs. En er zijn niet alleen anti-tabaksplannen nodig, maar vooral ook anti-nicotineplannen, anders blijft het dweilen met de kraan open. Het generatiegebonden verkoopverbod biedt wellicht geen 100 procent garantie op succes, want iets dergelijks is nooit eerder ergens geprobeerd, maar de maatregel verdient in zijn ogen zeker een kans, ook in Nederland en België. Aan tegenstanders van zo’n verbod stelt hij dan ook graag de vraag: wat kan je erop tegen hebben dat we een nieuwe generatie weghouden van een van de meest verslavende drugs ter wereld?

Prof. dr. Filip Lardon, Twee doden per uur. Alles wat je moet weten over (stoppen met) roken en vapen. Gent (Borgerhoff & Lamberigts) 2024, 271 blz., € 22,99