De NVWA kan weinig beginnen tegen illegale straathandel in vapes met smaakjes, schrijft staatssecretaris Karremans (VWS) in antwoord op vragen uit de Tweede Kamer. De dienst verwacht met 400 controles dit jaar wel goed zicht te kunnen houden op de tabaksban voor supermarkten. Hulp vanuit het publiek lijkt nodig.

Door de webredactie

Tegen illegale straathandel in vapes met smaakjes kan de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA), belast met de handhaving van de Tabaks- en rookwarenwet, hoegenaamd niets doen. Zoveel valt op te maken uit antwoorden van staatssecretaris Vincent Karremans (VWS, VVD) op vragen vanuit de Tweede Kamer naar aanleiding van de tabaksban voor supermarkten.

In antwoord op de vraag hoe de NVWA optreedt tegen illegale straathandel in rookwaren, schrijft de staatssecretaris: “Vanwege de complexiteit houdt de NVWA op de niet-reguliere handel op straat in beperkte mate toezicht in verband met de beschikbare middelen en handhavingsmogelijkheden. De politie treft vaker illegale vapes (met smaakjes) aan, en zij meldden dit dan aan de NVWA. Afhankelijk van de bevindingen van de politie kan de NVWA dit soort meldingen oppakken.”

Toezicht niet ingericht op dealers

In reactie op een andere vraag formuleert de staatssecretaris het zo: “Andere voorbeelden van niet-reguliere verkoopkanalen zijn jongeren die op school een handeltje beginnen en branchevreemde bedrijfjes en personen die met de verkoop van e-sigaretten met smaakjes beginnen. Ook is er het gevaar dat de verkoop van illegale vapes via dealers toeneemt en dat deze verkoopwijze meer en meer gaat lijken op het dealen zoals we dat kennen bij drugs. Dit is een verkoopwijze waarop het toezicht van de NVWA niet is ingericht. Het komt steeds vaker voor dat de politie illegale vapes bij dealers aantreft en in dat geval weet de politie de NVWA goed te vinden. Bij vermoedens van criminele structuren achter de verkoop via niet-reguliere verkoopkanalen kan een zaak worden overgedragen aan de Inlichtingen- en Opsporingsdienst (IOD) van de NVWA. Dit zijn echter langdurige trajecten en er is een beperkte onderzoekscapaciteit.”

Voor de controle van het smaakjesverbod bij de reguliere verkoopkanalen is de NVWA per 1 januari 2024 begonnen met controles bij producenten, importeurs en distributeurs, waarbij inmiddels 3,6 miljoen e-sigaretten uit de handel zijn gehaald. Er wordt bovendien gewerkt aan uitbreiding van de bevoegdheden van de dienst, waardoor verboden vapes gemakkelijker door de NVWA in beslag kunnen worden genomen en vernietigd.

Al duizend posts verwijderd

Tegen illegale handel via social media kan de handhavingsautoriteit iets meer uitrichten, meldt Karremans, al schrijft hij ook: “Hier ligt nog een grote uitdaging.” Sinds januari heeft de dienst duizend advertenties en posts voor vapes met smaakjes van social media en platformen laten verwijderen. “Daarnaast is de NVWA in gesprek met social media platformen om hen zelf actiever dit soort posts te laten opsporen en verwijderen. Overigens zou het nog effectiever zijn als de platforms voorkomen dat dit soort advertenties en posts geplaatst kunnen worden.”

Het lijkt erop dat Facebook dat al in praktijk brengt. Onlangs merkte TabakNee dat een beeld waarin een oude tabaksreclame en een nieuwe e-sigaretadvertentie met elkaar worden vergeleken bij een artikel over een NOS op 3-explainer over e-sigaretten, door Facebook werd geweigerd.

35 fte voor toezicht Tabakswet

De antwoorden geven ook inzicht in de capaciteit van de NVWA. De dienst heeft 35 fte beschikbaar voor inspecteurs die zich bezighouden met de handhaving van de Tabaks- en rookwarenwet. Sinds 1 juli, de datum waarop het verkoopverbod van tabak voor supermarkten en horeca-inrichtingen van kracht werd, zijn “circa 15 inspecteurs” bezig met het toezicht daarop. Deze inspecteurs zullen naast andere controles “in 2024 circa 400 inspecties uitvoeren op het verkoopverbod bij supermarkten en horeca-inrichtingen.”

Dat klinkt niet als erg veel, in aanmerking nemend dat er zo’n 6.600 supermarkten in Nederland zijn en een veelvoud aan horecazaken. Toch schrijft Karremans: “De NVWA heeft mij aangegeven dat de capaciteit voor het toezicht op het verkoopverbod in supermarkten en horeca (reguliere verkooppunten) vooralsnog toereikend lijkt. Uit de handhavingspraktijk blijkt dat een deel van de bedrijven uit eigen beweging nieuwe regels naleven. Daarnaast zijn er bedrijven waar dit niet het geval is en waar handhaving ingezet moet worden. De NVWA werkt risicogericht en zal de genoemde handhavingscapaciteit vooral inzetten op verkooppunten waar de naleving waarschijnlijk minder hoog is. De inschatting van de NVWA is dat de naleving zo op acceptabel niveau gebracht kan worden. Daarbij moet rekening worden gehouden dat het effect van handhaving pas na verloop van tijd zichtbaar wordt.”

Publiek kan overtredingen melden

Voor de controle van social media en onlineverkoop worden vijf inspecteurs ingezet, die ook ander werk doen. Bij de controle maakt de dienst “gebruik van webscraping, oftewel het scannen van het internet op de verkoop van tabaksproducten en aanverwante producten. Op sociale media vindt het toezicht plaats door het scannen van social media op reclame voor producten waarvoor een reclameverbod geldt.”

Op de achtergrond heeft de NVWA daarnaast nog de afdelingen Expertise (verantwoordelijk voor de ontwikkeling van het toezicht), Juridische zaken, Communicatie en de Meldkamer die bijdragen aan het toezicht. Bij die laatste afdeling komen de meldingen van overtredingen binnen. Iedereen kan via de website van de NVWA een melding doen (ook anoniem) en gezien de beschikbare capaciteit van de dienst lijkt een paar extra ogen onder het publiek geen overdaad.