Het kabinet is voorstander van een Europees verbod op sigarettenfilters om de grote vervuiling door weggegooide peuken aan te pakken. Dat bleek vorige week tijdens een debat van de Tweede Kamercommissie voor Infrastructuur en Waterstaat over circulaire economie. “Het lijkt het grootste effect te kunnen bereiken”, aldus I&W-staatssecretaris Heijnen over zo’n Europees verbod.

Door de webredactie

Sigarettenfilters vormen een groot probleem. Van de geschatte 10,54 miljard sigaretten die in 2021 in Nederland werden gerookt, belandden minimaal 240 miljoen, maar mogelijk wel 7,1 miljard filters als zwerfafval in het milieu. Een bijkomend probleem is dat de filters (micro)plastics en chemicaliën bevatten die in onze leefomgeving en de natuur terechtkomen. Eén sigarettenfilter kan ongeveer 100 microplastics per dag afgeven en tot 1.000 liter water verontreinigen, zo blijkt uit een studie door onderzoeks- en adviesbureau CE Delft.

Motie over 70 procent reductie

Het onderzoek is gedaan in opdracht van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (I&W) volgend op een vorig jaar aangenomen motie van GroenLinks-Kamerlid Kauthar Bouchallikht, die het kabinet opriep te onderzoeken hoe een reductie van 70 procent sigarettenfilterzwerfafval in 2026 behaald zou kunnen worden. De motie van de Partij voor de Dieren, waarin een verbod op de filters wordt bepleit, is nog aangehouden.

Met het huidige zwerfafvalbeleid in combinatie met het tabaksontmoedigingsbeleid wordt slechts een afname van maximaal 15 procent behaald. Er moet veel meer worden gedaan om de reductie van 70 procent filterzwerfafval te realiseren, schrijft I&W-staatssecretaris Vivianne Heijnen (CDA) in een brief aan de Tweede Kamer. Een algeheel Europees verbod, stelt zij, is “de meest effectieve optie om de schadelijke milieueffecten van dit type zwerfafval tegen te gaan.” Maar “de eerste logische mogelijkheid” om zo’n Europees verbod te overwegen is pas in 2026, bij de herziening van de Single-Use Plastics (SUP) richtlijn.

Nationaal verbod is een complexe route

Heijnen schrijft dat ze ook de mogelijkheid verkent van een nationaal verbod op filters, “al is dit een complexe route, met een lage slagingskans, omdat met een dergelijk verbod het vrije verkeer van goederen wordt beperkt.” In het debat liet de staatssecretaris weten dat ze de optie niettemin wil onderzoeken. Ook om te zien welke Europese lidstaten een nationaal verbod overwegen en eventueel samen op te trekken. Na de zomer zullen de resultaten van het onderzoek bekend zijn.

In haar brief, die de staatssecretaris mede namens haar collega van Volksgezondheid, Welzijn en Sport stuurde, wijst ze erop dat er “geen bewezen gezondheidsvoordelen zijn aan het roken van sigaretten met filter.” Daarmee sluit ze zich aan bij Gezondheidsfondsen voor Rookvrij, die al langer pleiten voor een filterverbod: “Sigarettenfilters hebben geen (bewezen) gezondheidsvoordelen en de tabaksindustrie gebruikt ze om te sjoemelen met sigaretten. Een filterverbod zou rokers bovendien kunnen stimuleren om te stoppen met roken.”

Rookverbod op stranden

Met de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) en het Interprovinciaal Overleg (IPO) bespreekt Heynen de optie van een rookverbod op de stranden langs de Noordzee, Waddenkust en andere locaties. De staatssecretaris wijst erop dat het ‘arbeidsintensief en duur’ is om filters op het strand op te ruimen. Het wordt dan ook weinig gedaan. De kans is groot dat deze peuken in de zee terechtkomen en bijdragen aan marien zwerfafval en de plastic soep. “Een gebiedsverbod op roken op stranden kan helpen dit te voorkomen”, aldus de brief.

In Italië en de Amerikaanse staat Californië gelden zulke rookbeperkingen al. De resultaten van een pilot in de gemeente Noordwijk met rookvrije gebieden op het strand, worden eind 2023 verwacht. Ruim 60 procent van de rokers en bijna 90 procent van de niet-rokers staat neutraal tot positief tegenover een rookverbod op het strand. Zo’n rookverbod werkt echter alleen als er wordt gehandhaafd. De gemeenten hebben al aangegeven daar geen capaciteit voor te hebben.

Te veel nadelen aan statiegeld voor filters

Onderzoekers hebben ook gekeken naar een systeem van statiegeld voor filters, dat dan door de tabaksindustrie zou moeten worden opgezet en gefinancierd. Zo’n aanpak mag niet in strijd zijn met het tabaksontmoedigingsbeleid, ‘op geen enkele manier’ roken promoten of ‘onbewust’ zorgen voor ‘greenwashing’ van sigaretten met filters, of van roken in het algemeen, aldus de brief van de staatssecretaris. Heynen constateert dat een statiegeldregeling ‘een potentiële negatieve bijdrage aan de rookvrije generatie’ kan leveren omdat het kan zorgen voor ‘een onbedoelde positieve connotatie’ bij sigaretten met filters of tabak in het algemeen. Dit risico is er als met het opruimen van filters geld te verdienen valt. Bovendien kunnen mensen in aanraking komen met de schadelijke stoffen die achterblijven in het filter. Al deze ‘haken en ogen’ betekenen dat de staatssecretaris de optie van statiegeld op sigarettenfilters niet verder verkent.

Peuken-toolkit

Momenteel wordt gewerkt aan een toolkit voor gebiedsbeheerders en de festivalsector “om hen te ondersteunen bij tegengaan van filters in het zwerfafval”, aldus de staatssecretaris. Deze toolkit moet in augustus klaar zijn.