De promotie en verkoop van e-sigaretten verplaatst zich steeds meer naar het illegale circuit. Scholieren kopen en verkopen hun vapes ‘gewoon’ via Snapchat. Dat blijkt uit onderzoek van The Investigative Desk voor Vrij Nederland.

Door de webredactie

Hoewel de Nederlandse wet promotie van vapes verbiedt, blijkt uit een artikel in Vrij Nederland dat influencers op TikTok hier nog voortdurend voor worden ingezet. Zo benaderde het Chinese vapebedrijf Zoovoo de Nederlandse TikTok-tweeling Aaron en Quinn Bezemer via Instagram met een promotieverzoek. En kreeg influencer Lars Peterzon van het hetzelfde bedrijf een samenwerkingsverzoek voor een ‘unboxing video’: een filmpje waarin iemand een cadeautje uitpakt en begeleidend commentaar geeft. Niet voor niets kwam Artsen Slaan Alarm onlangs met een campagne om influencers te wijzen op het gevaar van dit soort promotie.

Twintig miljoen mensen

In het overgrote deel van de TikTok-video’s laten de makers mensen vapen op een positieve of grappige manier. Als de video’s al van het platform worden verwijderd, is het leed meestal al geschied. Lars Peterzon in Vrij Nederland: “Het algoritme pusht een video als het merkt dat die veel bekijks trekt. Op het moment dat een overtreding wordt gemeld, er een moderator naar kijkt en de video wordt verwijderd, heeft de video al twintig miljoen mensen bereikt.”

Snapchat-dealers

Een nog groter probleem is de verkoop van vapes via social media, met name via Snapchat. De aanbieders zijn geen grote bedrijven, maar illegale verkopers die via Snapchat met klanten afspreken: Snapchat-dealers. Via Snapchat kun je foto’s en video’s naar elkaar sturen, die niet te zien zijn voor anderen. De snaps kunnen maar één keer geopend worden, na 24 uur verdwijnen ze automatisch. De Snapchat-dealers opereren onder namen als ‘Shelovesvapes’, ‘Vapeskoning’ en ‘Vapedebestevannl’. Wie erachter zit, is lastig te achterhalen. Ook de verkoop van vapes via social media is wettelijk verboden, maar de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit vindt dat verbod lastig te handhaven. “De kans om iemand die de leeftijdsgrens niet naleeft te pakken is zeer klein, omdat onze inspecteurs de overtreding met eigen ogen moeten zien gebeuren.”

Overal in Nederland

Uit het onderzoek van The Investigative Desk blijkt dat de Snapchat-dealers overal in Nederland actief zijn. In een TikTok-video vraagt een gebruiker: ‘Weet iemand waar ik een v@p3 kan halen zonder ID in Leiden of Utrecht of Rotterdam?’. Een gewiekste boodschap want het algoritme van TikTok herkent hierin niet het woord ‘vape’. Een behulpzame gebruiker reageert: ‘Gwn op Snap zoeken op “vapes” en dan de code van je stad erbij. Er komen dan wss 100 verschillende Snapchataccounts.’ Een zoektocht op een van de 142 Nederlandse netnummers of stadsnaam in combinatie met zoektermen als ‘vapes’, ‘vapeverkoop’ of vapemerken als ‘Elfbar’ en ‘Puffbar’ levert ruim 250 verkoopprofielen op. Kopers én verkopers zitten in veel gevallen nog op de middelbare school; een 15-jarige Snapchat-dealer meldt in het artikel dat hij verkoopt aan 12- tot 18-jarigen.

Voordeel smaakjesverbod

De handel via social media ondermijnt het smaakjesverbod voor e-sigaretten dat geldt vanaf 1 oktober. Veel jongeren kopen hun vapes al lang niet meer in de winkel. Een Snapchat-dealer uit Steenbergen zegt in Vrij Nederland dat hij zelfs voordelen ziet in het smaakjesverbod. “Mensen die hun vapes normaal in de winkel halen, komen straks bij mij.” Wat het onderzoek van The Investigative Desk duidelijk maakt is dat social-mediaplatforms strenger moeten worden gecontroleerd en dat het toezicht vanuit de overheid moet worden verscherpt. Het burgerinitiatief Nicotinee pleit daarom naast een generatiegebonden verkoopverbod voor nicotineproducten, voor de instelling van een aparte handhavingsorganisatie specifiek gericht op bescherming van de jeugd.
Juist deze week kondigde de Britse regering de instelling van een aparte handhavingsunit aan om illegale handel in vapes tegen te gaan, een ‘illicit vapes enforcement squad’. De regering trekt er 3 miljoen pond (3,4 miljoen euro) voor uit in een poging het vapen door minderjarigen tegen te gaan. 

Verantwoording

De onderzoeksjournalisten van The Investigative Desk spraken voor het artikel in Vrij Nederland met TikTok-influencers, social media-experts en Snapchat-dealers. In totaal vonden zij in september 2022 256 dealers. Inmiddels is een aantal van de accounts niet meer actief. Ieder kwartaal publiceert TikTok een rapport over verwijderde video’s. In het derde kwartaal van 2022 ging het om 3,1 miljoen video’s die werden verwijderd vanwege de regels over ‘alcohol, controlled substances, alcohol and tobacco’. Hoeveel van deze 3,1 miljoen video’s zijn verwijderd vanwege het tonen of gebruik van vapes wil het platform niet verder toelichten.